تأثیر شوری خاک بر گیاه و آستانه تحمل گیاهان مختلف به شوری
زمانیکه نمکهای محلولتر از کربنات کلسیم و گچ در سطح خاکی ظاهر می شوند که رشد گیاه و عملکرد اکثر محصولات را تحت تأثیر خود قرار می دهند خاک شور است. هدایت الکتریکی اکثر این خاکها بیش از 4dS/m یا 4ohms/cm است. حضور نمک در خاک جذب عناصر غذایی توسط گیاه و فعالیت میکروبیولوژیکی در خاک را تحت تأثیر قرار می دهد.
تمام گیاهان تاحدی شوری عصاره اشباع خاک را بدون اینکه عملکردشان کاهش یابد، تحمل می کنند. این حد را آستانه شوری می نامند. در بررسی تحمل درختان میوه به شوری علاوه بر شوری کل، غلظت یونهای موجود در خاک نیز باید در نظر گرفته شود.یکی از محدودیتهای رشد گیاه غلظت املاح در خاک است. تجمع نمک در خاک به شوری اب کاربردی، شوری اولیه خاک و سرعت شست و شوی نمک از خاک و منطقه رشد ریشه بستگی دارد. از مهمترین مشکلات کشاورزی در ایران، شوری اراضی است. برای مدیریت این محدودیت در ابتدا باید دلیل شوری خاک را پیدا کرد.
خاک ها معمولا به چند دلیل شور می شوند:
1.وجود سنگ مادر نمکی
2.آبیاری با آب شور
3.نزدیکی به دریا و شور شدن از طریق فرونشست
4.بالا بودن سطح آب زیرزمینی شور
5.استفاده بی رویه و غیر اصولی از ترکیبات کودی (آلی و معدنی)
6.کاهش بارندگی و افزایش تبخیر
عمده مشکل شوری در خاکهای ایران به خاطر زیاد بودن تبخیر از سطح خاک، بارندگی کم، پستی و بلندی زمینها، آبیاری با آب با کیفیت نامناسب و سنگهای مادری است. برای مدیریت شوری خاک برخی روشها به اصلاح شوری خاک می پردازد و برخی دیگر مدیریت کشت نیاز است، به این معنا که محصولی متناسب با شرایط خاک و محیط برای کشت انتخاب شود.
تحمل گیاهان به شوری علاوه بر غلظت املاح محلول در خاک، تابع شرایط دیگری از جمله ترکیب املاح، عوامل محیطی، حاصلخیزی خاک، شرایط فیزیکی خاک، روش آبیاری، شرایط آب و هوایی، عوامل بیولوژیکی مانند مرحله رشد گیاه و رقم گیاه است.
شوری خاک پارامتری است متغیر و توزیع نمک در خاک بسته به شدت آبشویی و آهنگ زهکشی، روش آبیاری و سطح ایستابی ممکن است یکنواخت و یا کاملا غیریکنواخت باشد. شوری خاک حتی در فاصله بین دو آبیاری بر اثر تبخیر تغییر می کند.
خسارات شوری بر گیاه
شوری مفهومی است وابسته به گیاه، به این معنی که یک شوری ثابت ممکن است برای گیاهی غیرشور و برای گیاه دیگر بسیار شور تعریف شود، به همین دلیل تحمل گیاهان مختلف به شوری متفاوت است. شوری می تواند توانایی گیاه را برای زنده ماندن کاهش دهد و همینطور باعث کاهش میزان محصول یا رشد گیاه شود. شوری از سه طریق باعث بروز این خسارت ها می شود، اول به واسطه افزایش میزان املاح در خاک باعث افزایش فشار اسمزی شده و گیاه را در جذب آب و مواد غذایی دچار مشکل می کند و مورد دوم از طریق سمیت یونهایی همچون سدیم و بور و مورد سوم تداخل این یونها در تغذیه سایر عناصر مثلا بالا بودن غلظت سدیم باعث کمبود کلسیم می شود و یا بالا بودن غلظت کلر در جذب با نیترات رقابت خواهد داشت. رشد ریشه و پراکنش آن در نیمرخ خاک می تواند متأثر از تغییرات شوری خاک باشد و شوری می تواند باعث افزایش پوسیدگی ریشه شود.
شوری در شرایطی که نیاز تبخیری بالا، دما زیاد، رطوبت نسبی کم و خشکی و باد زیاد باشد به مراتب تنش بیشتری بر گیاه وارد می کند.
روشهای مدیریت خاک شور
کاشت گیاهان متناسب با شوری موجود
آبشویی با آب با کیفیت مناسب
استفاده از ترکیبات کودی با ضریب شوری پایین و به صورت تقسیط
استفاده از ترکیبات اصلاح کننده خاک و آب
محلولپاشی ترکیبات کودی نظیر پتاسیم و کلسیم با آب با کیفیت
مدیریت تناسب یا حذف شوری در خاک سطحی و منطقه ریشه در خاکهای شور
- برای ممانعت از تجمع نمک در منطقه ریشه، آب آبیاری (یا باران) بیش از نیاز جذب، تبخیر و تعرق محصول باشد.
- آبشویی باید زمان بندی شده و متناسب با شرایط رشدی حساس به شوری محصول باشد تا از بروز تنش در مراحل حساس رشد به گیاه جلوگیری شود.
- آبشویی را می توان به صورت آبیاری در فصول خشک زمان بندی کرد.
- شستشو در زمان‌هایی که نیاز به تبخیر و تعرق کم است، کارآمدتر است، برای مثال، در شب، در هنگام رطوبت بالا، در هوای خنک‌تر یا خارج از فصل زراعی.
- شستشو تنها زمانی مؤثر است که آب زهکشی شور از طریق زهکش های زیرسطحی تخلیه شود تا نمک های شسته شده را از منطقه موردنظر خارج می کند (اما باید از آلوده کردن سایر مناطق تحت کشت در پایین دست خودداری شود).
