تغذیه اصولی کشت زعفران برای دستیابی به عملکرد بالا
گیاه زعفران با نام علمی .Crocus sativus L متعلق به خانواده زنبق و گیاهی پایا با سازگاری های اکولوژیک منحصر به فرد است. این گیاه بومی فلات ایران بوده و با شرایط آب و هوایی مناطق گرم و خشک و معتدل سازگاری خوبی دارد. محصول زعفران در وهله ی اول به عنوان یک چاشنی گرانقیمت شناخته می شود ولی امروزه ارزش آن در صنایع داروسازی و بهداشتی نوین مورد توجه زیادی قرار گرفته که ارزش آن را دو چندان می کند مهمترین تولید کننده ی زعفران در دنیا با توجه به سطح زیر کشت کشور ایران است که طبق آخرین آمار موجود هر ساله بیش از ۱۰۰ هزار هکتار زیر کشت زعفران دارد.
با توجه به اینکه دوره ی رشد و نمو زعفران در فصل بارندگی قرار دارد و رکود آن در فصل تابستان است، از سالیان بسیار دور کشت سنتی این محصول زراعی در مناطق کم آبی همانند جنوب خراسان متداول بوده به نحوی که درآمد حاصل از کشت این گیاه همواره پشتوانه درآمدی ثابتی برای کشاورزان این مناطق محسوب می شده است. در حال حاضر با توجه به روند تغییرات اقلیمی افزایش خشکسالی و استقبال کشاورزان سایر مناطق در سالهای اخیر سطح زیر کشت زعفران از جهش بزرگی برخوردار شده است بطوریکه در حال حاضر استانهای خراسان رضوی، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، اصفهان، فارس، کرمان و یزد در حال حاضر بیشترین سطح کشت زعفران در کشور را دارا هستند اما عملکرد زعفران در واحد سطح متناسب با آن افزایش نداشته است. البته متاسفانه عملکرد زعفران در کشورمان در بین سه کشور عمده تولید کننده زعفران یعنی ایران، یونان و اسپانیا کمترین مقدار است و اختلاف فاحشی با عملکرد کشوری مانند اسپانیا دارد، در سال 2016 عملکرد زعفران در اسپانیا 14 کیلوگرم در هکتار بوده و در ایران تنها 3.13 کیلوگرم در هکتار بوده است. از این رو در حال حاضر سیاست وزرات جهاد کشاورزی نیز با توجه به مشکلات کم آبی موجود در کشور بر کشت محصولات زراعی هوشمند سازگار با طبیعت مانند زعفران و سایر گیاهان دارویی بومی که دارای قدرت تطابق اکولوژیک با ارزش افزوده برتر و صادراتی هستند متمرکز شده است با این وجود بدون داشتن برنامه ی مدون امکان استفاده از فرصتهای ایجاد شده توسعه کشت این گیاه زراعی میسر نیست و نمی توان بر چالشهای تولید بهینه ی آن فایق گردید.
به منظور رسیدن به عملکرد مناسب در مرحله اول باید منطقه کشت مناسب زعفران انتخاب شود و در مراحل بعدی تغذیه و مبارزه با آفات و بیماریهای آن به صورت اصولی صورت گیرد تا با حفظ سلامت گیاه و افزایش قطر بنه تعداد گل بیشتر و در نتیجه عملکرد بیشتر حاصل شود.
نیازهای بوم زراعی
با اینکه رشد زعفران در شرایط متنوع آب و هوائی صورت می گیرد ولی در مناطقی با آب و هوای معتدل و تابستانهای خشک و زمستانهای ملایم رشد مطلوب تر و کیفیت محصول بهتری دارد. کمربند کشت زعفران در جهان بین عرض جغرافیائی ۳۰ تا ۵۰ درجه شمالی است. این گیاه محدوده حرارتی منفی ۱۸ درجه سانتیگراد در زمستان و ۴۰ درجه سانتی گراد بالای صفر را در تابستان تحمل می کند. ارتفاع مناطق کشت زعفران از سطح دریا از حدود ۸۰۰ تا ۲۳۰۰ متر از سطح دریا متغییر است.
دوره رویش زعفران بستگی به نواحی رویش از مهرماه با شروع گلدهی آغاز میشود و رشد رویشی برگهای آن در فصل پائیز و زمستان تا اواخر بهار اتفاق می افتد. مدت گلدهی حدود دو تا سه هفته طول می کشد که در مناطق کوهستانی و مرتفع زمان گلدهی از مهرماه شروع می شود و در نواحی دشت و مناطق گرم گلدهی آن در آخر آبان و اوایل آذرماه می باشد. خاتمه رویش برگ در مناطق کوهستانی دیرتر از مناطق دشت و گرم تر است لذا طول دوره رویش مناطق کوهستانی با توجه به زودتر آغاز شدن در پائیز و دیرتر خاتمه یافتن در بهار در مقایسه با مناطق دشت و معتدل و گرم طولانی تر است. زعفران در تمامی خاکها اعم از سبک و شنی و یا رسی و سنگین قابل کشت است ولی بهترین رشد و عملکرد را در خاکهای هوموس دار با بافت متوسط لومی دارد. شوری خاک و آب بر مبنای هدایت الکتریکی بیشتر از دو تا سه دسی زیمنس بر متر مربع باعث کوچک شدن بنه ها و در نهایت کاهش محصول زعفران میشود خاکهایی که دارای اسیدیته ی بین ۸-۷ می باشند مناسب زراعت زعفران هستند.
قطر بنه ها سه تا پنج سانتی متر و مسئول زادآوری گیاه هستند هر بنه در فصل گلدهی یک تا سه گل ارغوانی دارای شش گلبرگ از هر جوانه ی گل تولید می کند و تعداد گل بسته به اندازه بنه تا ۱۲ عدد مشاهده شده است .
بنه ی زعفران در ماه های اردیبهشت تا تیر در استراحت کامل و از تیر ماه به بعد آغازش و تکوین گلهای جدید از بنه صورت می گیرد که در اواسط پاییز به گلدهی منتهی می شوند. در زعفران ابتدا گلها ظاهر میشوند و با پیشرفت دوره ی گلدهی رشد و توسعه برگها آغاز می شود. دوره رشد برگها حدود سه تا چهار ماه طول می کشد و عمر رویش برگها و بنه ها حدود هفت ماه است. شناخت مراحل فنولوژی زعفران به مدیریت زراعی آن کمک می کند.
کاشت زعفران معمولا بصورت دستی و گاهی مکانیزه انجام می شود، بهترین عملکرد محصول معمولا در سالهای سوم و چهارم اتفاق می افتد. رعایت فاصله مناسب کاشت، استفاده از بنه های درشت، مدیریت آفات و بیماری، مدیریت تغذیه گیاه، مدیریت آبیاری و داشت محصول همگی در دستیابی به عملکرد و کیفیت مناسب ضروری است.
از سال اول به بعد پیش از اولین آبیاری اول کشاورزان یک سال در میان کود دامی (۱۵-۱۰) تن در هکتار در سطح زمین پخش کرده و پس از گاورو شدن با ایجاد خراشهایی به عمق ۶ تا۸ سانتیمتر در خاک باعث رشد آسان تر جوانه شده و مخلوط شدن کود با خاک میشوند استفاده از کوددامی در این مرحله معایبی دارد از جمله اینکه برای تولید محصول سالم و بهداشتی مصرف کود حیوانی بعد از جمع آوری گل و قبل از زاج آب باید انجام شود اما کشاورزان کود حیوانی را بلافاصله قبل از آبیاری اول (گل آب) پخش می کنند که باعث آلودگی میکروبی در حین جمع آوری گل می شود، توصیه می شود در این مرحله از گرانول پارسی لئون اس و اس2 استفاده شود که مشکلات مربوط به آلودگی میکروبی را نداشته و رشد و گلدهی را بهبود می دهد.
مصرف کودهای شیمیایی باید بر اساس نتایج تجزیه خاک انجام می شود. اگر خاک ضعیف و شنی باشد در سال اول قبل از کاشت به میزان ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار از کود پایه نیتروژن- فسفر - پتاسیم استفاده می شود و در سالهای بعد فقط به مقدار ۷۵ تا ۱۰۰ کیلوگرم کود اوره قبل از آبیاری دوم زاج آب استفاده می شود، مصرف بیشتر از ۱۰۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار باعث کاهش گل آوری و افزایش بچه زائی بنه می شود.
استفاده از کود اکسیکال همراه آبیاری اول باعث ظهور همزمان و یکنواخت گلهای زعفران می شود. در ادامه برنامه کودی پیشنهادی اگری پارس برای کشت زعفران ارائه شده است. توجه داشته باشید که این توصیه عمومی است و در هر قطعه زمین متناسب با وضعیت خاک و مدیریت کودی و شرایط آب و هوایی قابل تغییر است.
