تگرگ یکی از مهمترین پدیده های جوی خسارت را برای محصولات کشاورزی و بخصوص درختان پسته است. با پیشرفت سیستمهای هواشناسی امکان پیش بینی بارش تگرگ وجود دارد. بنابراین با نصب سامانه های خنثی کننده ابرهای تگرگ زا میتوان تا حدود زیادی از بارش تگرگ در منطقه خاص جلوگیری نمود. اما چنانچه بارش تگرگ صورت گیرد ممکن است خسارت وارده موجب خشک شدن کامل درختان پسته شود. با بکارگیری توصیه های فنی زیر میتوان تا حدود زیادی اثرات آسیب وارده به درختان پسته در اثر تگرگ را کاهش داد:
۱- تا حدود بیست روز پس از بارش تگرگ از آبیاری باغات پسته خودداری شود.
2- تا حد امکان شاخه های یک تا سه ساله که بخشی از آنها آسیب دیده اند به طور کامل هرس شوند.
3- باید قسمتهایی از شاخه های قطور و تنه درختان که پوست آنها صدمه دیده اند را از چوب جدا نموده و محل های آسیب دیده را با استفاده از چسب هرس به طور کامل پانسمان نمود.
۴- اگر آسیب وارده به درختان شدید باشد قسمت تاج درخت به تدریج خشک خواهد شد. در این حالت باید هر چه زودتر قسمت هوایی درخت سربرداری شود تا امکان تولید پاجوش و تنه جوش فراهم گردد.
5- تعدادی از پاجوش و تنه جوشهای سبز شده که قوی تر بوده و موقعیت مناسب تری دارند، نگهداری شده و مابقی حذف می شوند.
۶- پس از روئیدن شاخه ها و برگهای جدید و به منظور تقویت درختان آسیب دیده، لازم است در فرصت باقیمانده تا پایان فصل رشد دو تا سه نوبت تغذیه برگی انجام شود.
7- به دلیل فشردگی لایه سطحی خاک در اثر شدت ضربات دانه های تگرگ انجام شخم سطحی قبل از اولین آبیاری ضرورت دارد.
8- در مجموع با مدیریت صحیح میتوان علاوه بر کاهش خسارت تگرگ به درختان پسته، دوره بازگشت درختان
آسیب دیده به چرخه تولید را کوتاه نمود.
با هرس به موقع صحیح و متناسب با مرحله رشد درخت میتوان خسارت وارده به درختان پسته در اثر بارش تگرگ را به طور قابل توجهی کاهش داد.
در ادامه مطلب به تفسیر در مورد خسارت تگرگ و راه های کاهش خسارت صحبت می شود:
نوع خسارت ناشی از بارش تگرگ بر اساس طبقه بندی بارش تگرگ
بارش تگرگ در هر سطحی که باشد میتواند موجب وارد شدن خسارت به درختان از جمله پسته شود؛ اما به طور کلی میزان خسارت به چند عامل ارتباط دارد که میتوان به اندازه دانه های تگرگ، شدت بارش تگرگ، مدت زمان بارش تگرگ، سن گیاه و مرحله رشد گیاه اشاره کرد. اندازه و تعداد دانه تگرگ و مدت زمان بارش در مجموع تعیین کننده سطح بارش است؛ که در سه گروه طبقه بندی می شوند:
1. بارش در سطح شدید
در این حالت اندازه دانه های تگرگ درشت است و بارش به مدت طولانی ادامه دارد. خسارت وارده به درختان در این نوع بسیار زیاد بوده به طوری که تمام میوه ها برگها شاخه های رشد فصل جاری از بین رفته و به شاخه های چند ساله و تنه درختان آسیب جدی وارد میشود و ممکن است این درختان برای چندین سال ازباردهی خارج شوند و در برخی مواقع منجر به خشک شدن کامل درخت می شود.
2.بارش در سطح متوسط
در سطح متوسط، اندازه دانه های تگرگ متوسط است و مدت زمان بارش کوتاه می باشد. خسارت عمده به میوه های در حال رشد برگها و شاخه های نازک فصل جاری وارد می شود و درختان در سال بارش تقریباً میوه مناسب و سالم برای برداشت نخواهند داشت. در این باغها با مدیریت مناسب امکان تولید میوه در سطح محدود برای سال آینده دور از انتظار نیست.
3.بارش در سطح ناچیز
در این سطح اندازه دانه های تگرگ بسیار کوچک بوده و در یک مدت کوتاه بارش پایان می یابد. خسارت شامل پارگی جزئی برگها شاخه های تازه روئیده و میوه ها بوده و تأثیر چندانی روی سایر اندام های چوبی درخت و رشد رویشی و تولید میوه سال آینده ندارد. در این سطح بارش بخشی از میوه ها که پوست استخوانی آنها شکل گرفته و سخت شده است و در سطح خارجی درخت و همچنین در جهت وزش باد و تگرگ قرار دارند، آسیب دیده و در اثر خروج صمغ بتدریج سیاه شده و به احتمال زیاد از بین می روند. البته در سطح محدود میوه ها تا رسیدن کامل به رشد خود ادامه می دهند و پس از برداشت علائمی از خسارت روی پوست استخوانی مشاهده می شود که از بازار پسندی آنها به نحو چشمگیری کاسته می شود.
موقعیت رشد درختان در هنگام بارش تگرگ
بارش در هر زمانی از سال میتواند به درختان پسته خسارت وارد کند؛ اما در طول دوره رشد فعال گیاه این خسارت شدید تر خواهد بود؛ ولی در فصل پاییز و زمستان به دلیل چوبی بودن اندام های هوایی از شدت خسارت کاسته خواهد شد.
به طور معمول احتمال بارش تگرگ از اواسط اسفند تا اواخر اردیبهشت بیشتر است. چنانچه در اواسط بهار بارش تگرگ اتفاق بیافتد و در اثر آن بخش زیادی از اندامهای هوایی از بین برود، خسارت وارده به درخت بسیار جدی خواهد بود زیرا در این موقع از سال شاخه های سال جاری فعال شده اند و جوانه های گل برای سال آینده در حال تشکیل میباشند. از طرفی میوه ها روی شاخه ها شکل گرفته اند تا زمانی که برگها به حداکثر اندازه خود برسند درخت بیشتر از اندوخته غذایی شاخساره ها ریشه ها و تنه استفاده خواهد کرد و بعد از کامل شدن برگها و شاخه ها، بخشی از مواد حاصل از فتوسنتز به اندامهای فوق منتقل خواهند شد. بارش تگرگ در زمانی که شاخه های فصل جاری چوبی شده اند و مقاومت درخت در برابر ضربات حاصل از دانه های تگرگ زیاد شده است خسارت کمتری به درختان وارد خواهدکرد.
عکس العمل درخت پس از بارش تگرگ
نوع پاسخی که درخت به خسارت تگرگ می دهد به میزان زیادی وابسته به شدت بارش، سن درخت، زمان بارش و تا حدودی نوع رقم است. چنانچه بارش شدید باشد و باعث حذف بخش زیادی از اندام های هوایی شود تعادل هورمونی رشد عادی و نسبت قسمت هوایی تاج درخت به ریشه درخت بهم خواهد خورد. تا حدود ۱۵ روز پس از بارش تگرگ فعالیت ظاهری قابل توجهی در درخت مشاهده نخواهد شد. پس از این مدت به تدریج جوانه های رویشی در بخشهای زیادی از شاخه ها، تنه و از محل طوقه درخت فعال شده و متعاقب آن تعداد زیادی شاخه در قسمتهای مختلف شاخه ها و تنه ظاهر خواهد شد. در روی شاخه های فصل جاری بعضی از جوانه های گل که در حال شکل گیری بودند و هنوز ناقص میباشند، شکوفا شده و میوه های کوچک و پوک تشکیل میشود این میوه ها بدون گرده افشانی و به طریق پارتنو کارپی تشکیل شده اند. شاخه های تشکیل شده در طول تابستان رشد میکنند تا اینکه در اواخر فصل تابستان به حداکثر اندازه خود میرسند، روی این شاخه ها هیچ جوانه زایشی تشکیل نخواهد شد؛ بنابراین در سال بعد از بارش شدید تگرگ هم میوه وجود نخواهد داشت؛ اما با اعمال مدیریت صحیح امکان تولید جوانه گل در سال بعد از بارش به وجود می آید.
خسارت تگرگ به میوه پسته و درخت
روشهای مقابله با کاهش خسارت تگرگ قبل از بارش
امروزه با استفاده از داده های هواشناسی معتبر میتوان تا حدود زیادی زمان و محل بارش تگرگ را تعیین نمود. اطلاع از زمان و مکان بارش تگرگ فرصت مناسبی برای باغدار فراهم می نماید تا با انجام عملیات پیشگیرانه بتواند شدت خسارت بارش تگرگ را تا حد امکان کاهش دهد.
برای محافظت از نهال های تا حدود چهار ساله میتوان از انواع پوششهای کیسه ای مختلف برای پوشاندن آنها استفاده کرد؛ که یک روش مؤثر برای در امان ماندن از خسارت تگرگ است.
برای نهال های تازه کشت شده میتوان از ظروف پلاستیکی که قطر و طول مناسبی دارند برای پوشاندن موقت آنها استفاده کرد.
بارش تگرگ عمدتاً همراه با وزش باد شدید بوده و معمولاً در یک جهت میوزد. به همین دلیل تنه درختانی که در ردیفهای اول و حاشیه باغ و در جهت بارش تگرگ قرار دارند، به میزان بسیار زیادی خسارت می بینند و ممکن است باعث خشک شدن کامل درخت شوند؛ با بستن کیسه های گونی و یا هر نوع محافظ پارچه ای به تنه درختان میتوان از برخورد مستقیم دانه های تگرگ با تنه اصلی درخت جلوگیری کرد. اگر تنه درختان چند ساله سالم باشند و فقط سرشاخه ها آسیب دیده باشند، امکان برگرداندن درخت آسیب دیده به حالت اولیه وجود دارد.
اخیراً برخی از باغداران به منظور جلوگیری از بارش تگرگ از سامانه های خنثی کننده بارش تگرگ استفاده می کنند. باغدار با استفاده از اطلاعات معتبر هواشناسی می تواند ابرهای تگرگ زا را تشخیص داده و سپس با استفاده از این سامانه گلوله هایی بسیار متراکم از گاز متان به مرکز توده ابر تگرگ شلیک می شود و با انفجار ایجاد شده تراکم ابرها و هسته اولیه تگرگ را از بین برده و از بارش تگرگ جلوگیری میشود. در این روش در بیشتر موارد تگرگ به باران تبدیل میشود هر کدام از این سامانه ها می تواند مساحت حدود ۱۵۰ هکتار را پوشش دهد تجربه استفاده از این تکنولوژی مورد رضایت باغداران بوده است.
سامانه ضد تگرگ برای باغات
مدیریت باغهای پسته پس از بارش تگرگ
باغهای پسته ای که دچار آسیب دیدگی شده اند نیاز به توجه جدی دارند؛ در حالی که اکثر باغداران بعد از اینکه درختان به میزان زیاد خسارت دیدند تقریباً باغ را به حال خود رها کرده و همین مسئله باعث می شود که خسارت وارده به درخت تشدید شود.
مهمترین اقداماتی که باغدار باید پس از بارش تگرگ انجام دهد تا از شدت خسارت بکاهد و در ضمن دوره برگشت به باردهی کوتاه شود به طور خلاصه عبارت اند از:
۱- شاخه هایی که آسیب دیده و خشک شده اند میبایست تا زیر محل آسیب دیدگی حذف شوند تا از نفوذ عوامل بیماری زا و آفات به داخل قسمتهای خسارت دیده و خشک شده جلوگیری شود.
۲- هرس باید به گونه ای انجام شود که شاخه های جدید که تشکیل میشود روی قسمت های آسیب دیده نباشند؛ زیرا در سالهای آینده مشکلات زیادی برای درخت ایجاد خواهد شد از جمله اینکه جوانه های طرف مقابل بارش تگرگ فعال شده و شاخه های به وجود آمده روی درخت موجب خواهد شد که درخت بیشتر به یک سمت متمایل شود که این موضوع برای رشد و باردهی درخت مناسب نیست.
3-تا حد امکان باید هرس سنگین روی درختان آسیب دیده از تگرگ اعمال شود تا در نتیجه آن شاخه های قوی و سالم در جهات مختلف روی درخت تشکیل شود.
4- نظر به اینکه بارش تگرگ بطور عمده از یک جهت است در بارشهای شدید، تنه بیشتر درختان باغ بخصوص درختان چند ردیف اول باغ به شدت آسیب می بینند. لازم است پوست قسمتهای آسیب دیده به طور كامل حذف شود، سپس محل آنها با ترکیب بردو و یا قارچ کش رورال تی اس (Rovral TS) ضد عفونی شده و سپس با چسب پیوند پوشانده شده تا از نفوذ قارچ های بیماری زا جلوگیری شود.
۵-در اوایل فصل بهار، معمولاً بخش زیادی از اندوخته غذایی صرف رشد اندام های درخت می شود و با حذف برگها و آسیب دیدن جوانه ها در اثر تگرگ تنش مهمی به ریشه وارد میشود؛ بنابراین باید در زمینه تغذیه درختان دقت شود تا به تدریج درخت اندامهای از دست داده را بازسازی نماید. بعد از اینکه جوانه های درخت فعال شدند و شاخه های جدید تا حدودی رشد کردند لازم است در هر نوبت آبیاری در هکتار حدود 50 کیلو گرم کود ازته مصرف شود تا رشد رویشی بتدریج به حالت طبیعی باز گردد.
۶- پس از اینکه با اعمال مدیریت صحیح درخت آسیب دیده از تگرگ مجدد فعال شد و برگها به رشد مناسب رسیدند میتوان با استفاده از انواع ترکیبات مناسب برای تغذیه برگی از جمله اسیدهای آمینه، به تکمیل چرخه رشد درخت کمک کرد و در مجموع ضمن فراهم نمودن شرایط مناسب برای تکمیل رشد شاخه های تشکیل شده پس از خسارت تگرگ فرصت ذخیره عناصر غذایی در اندامهای درخت نیز ایجاد شود.
7-نظر به اینکه در زمان بارش تگرگ و تا چند روز بعد از آن درصد رطوبت خاک و هوا بالا میباشد و از آنجایی که درختان آسیب دیده اند و افزایش رطوبت موجب توسعه عوامل بیماری زای قارچی خواهد شد؛ بنابراین پیشنهاد میشود حداقل تا دو هفته پس از بارش تگرگ از آبیاری باغ اجتناب شود و سپس آبیاری به مدار معمولی انجام شود.
8-با توجه به اینکه برخورد شدید دانه های تگرگ با خاک باعث فشرده شدن لایه سطحی خاک خواهد شد؛ پیشنهاد می شود با کاهش رطوبت، خاک شخم زده شود تا نفوذ آب و هوا به محدوده رشد ریشه تسهیل شود.
9- نهال هایی که آماده پیوند هستند و به آنها آسیب جدی وارد شده است باید از محل رشد سال جاری سربرداری شوند تا در ادامه فصل به اندازه کافی رشد کرده و در سال بعد برای پیوند آماده شوند.
۱۰- مدیریت صحیح و توجه کافی فقط به سال بارش محدود نمیشود و باید برنامه های اصلاحی درخت، تغذیه و بهداشت باغ حداقل یک سال بعد ادامه داشته باشد.
