بیماری شانکر باکتریایی درختان میوه

اهمیت و پراکنش

 بیماری شانکر باکتریایی یا گموز روی انواع درختان میوه در تمام نقاط دنیا پراکنده است. میزبانهای مهم این بیماری شامل بادام، زردآلو، هلو، گیلاس، انواع آلو، گوجه، سیب و گلابی هستند. باکتری های عامل بیماری علاوه بر میزبانهای فوق روی انواع درختان میوه، گیاهان زراعی و علف های هرز به صورت اپی فیت و یا بیماری زا وجود دارند. این بیماری در مناطق خنک با زمستانهای نسبتاً سرد اهمیت بیشتری دارد. به این بیماری بلاست جوانه، بلاست شکوفه و خشکیدگی باکتریایی سرشاخه ها نیز گفته میشود. بیماری شانکر باکتریایی در مناطق مختلف ایران روی انواع درختان میوه هسته دار پراکنده است و یکی از بیماری های مهم این گیاهان محسوب میشود. خسارت بیماری در سالهایی که بارندگی بهاره زیاد است بیشتر دیده میشود. باکتری های عامل شانکر مولد هسته یخ نیز میباشند و باعث تشدید خسارت سرمازدگی (یخ زدگی) اندامهای گل در این گیاهان به ویژه بادام میشوند. در سالهایی که بارش زودهنگام برف در پاییز اتفاق می افتد به دلیل فعال بودن اندامهای گیاهی و زخمهای طبیعی ایجاد شده براثر بارش برف و یخبندان، شرایط برای نفوذ این بیمارگرها در گیاه فراهم میشود و علائم خسارت باکتریهای عامل شانکر هسته داران به صورت مرگ اندام های زایشی گیاه و شانکر اطراف جوانه ها و شاخه ها مشاهده می شود. شانکر باکتریایی درختان میوه هسته دار از بیماریهایی است که برای شیوع و توسعه آن برخی عوامل به عنوان عوامل مستعد کننده یا پیش آمودگی (predisposing) لازم است که مهمترین آنها عبارتند از: صدمات مکانیکی و زخم ها، یخ زدگی، آفتاب سوختگی زمستانه، خسارت نماتدهای حلقوی، خاک های شنی، ضعف تغذیه به ویژه کمبود ازت و کلسیم، تنش کم آبی (در پاییز و زمستان)، دوره های طولانی خشک سالی، کشت متراکم درختان و تهویه نامناسب باغ، هرس در هوای سرد و مرطوب، بارندگیهای شدید همراه با تگرگ در بهار، استفاده از ارقام و پایه های حساس، علفهای هرز به ویژه گونه های گرامینه و آلودگی هم زمان با قارچ های عامل شانکر سیتوسپورایی.

علائم بیماری

روی تمامی اندامهای هوایی گیاه علائم بیماری مشاهده میشود. علائم در جوانه ها و اندامهای گل به صورت خشکیدگی و قهوه ای شدن بافت به همراه مرگ جوانه ها (بلاست) و اندام های گل دیده می شود. روی جوانه ها ترشح صمغ (انگم) مشاهده می شود. علائم در برگ به صورت لکه های نکروز و غربالی است. در لکه های غربالی در سطح میوه مایع لزج در قسمت داخلی میوه بادام مشاهده میشود بافت شاخه و تنه در محل آلودگی تغییر رنگ داده و نسبت به بافت سالم کمی گودتر است. چنانچه پوست محل شانکر را برداریم، رگه های قهوه ای در بافت زیر پوست در جهت فوقانی شانکر که نشانه پیشروی باکتری هاست، دیده میشود. گلهای آلوده حالت آب گز پیدا کرده، رنگشان قهوه ای شده و پژمرده و خشک میشوند و روی سیخک آویزان باقی میمانند. در برخی از درختان آلوده در قسمت پایین گیاه و نزدیک طوقه پاجوشهای فراوان رشد می کند.

عامل بیماری

 حداقل سه گونه باکتری در ایجاد شانکر باکتریایی درختان بادام نقش دارند.

Pseudomonas syringae pv syringae

Pseudomonas syringae pv morosrunorum

Pseudomonas viridiflava

بررسی های مقدماتی در استان چهار محال و بختیاری نشان میدهد که بیش از یک گونه باکتری عامل یا همراه شانکر هسته داران است، همچنین شدت علائم این بیماری در باغ هایی که آلودگی به نماتدهای حلقوی بالاست بیشتر مشاهده میشود.

زیست شناسی

 باکتریهای عامل بیماری زمستان را در جوانه ها و شانکرهای باقیمانده از سال قبل سپری میکنند. این باکتری ها به صورت اپی فیت در سطح گیاهان وجود دارند. با مساعد شدن شرایط (بارندگی، جراحات سطحی و زخم در اندام های گیاه و افزایش جمعیت باکتری)، امکان ورود باکتری به بافت و ایجاد بیماری فراهم میشود. بارندگی بهاره برای گسترش بیماری ضروری است. این باکتری ها از گونه های مولد هسته یخ در گیاهان هستند و جمعیت آنها در اوایل فصل رویشی هم زمان با گلدهی و تشکیل میوه های جوان افزایش می یابد و با گرم شدن محیط کم می شود، به طوری که در نمونه برداریهای تابستان امکان جداسازی باکتری از بافت گیاه مشکل است. باکتریهای بیماری زای گیاهی نفوذ فعال به داخل بافت میزبان ندارند، بنابراین زخم ها و جراحات سطحی به نفوذ باکتری کمک می کند. شکستگی شاخه ها و جراحات ایجاد شده در اندام های هوایی در اثر بارندگیهای شدید (به صورت برف و تگرگ) شرایط ورود باکتری به بافت را تسهیل میکند. محل افتادن برگها در پاییز به نفوذ باکتری کمک می کند. همچنین زخم های ایجاد شده در اندامهای گل، در اثر نیش حشرات نیز نفوذ باکتری را آسان میکند. بارندگی شدید بهاره همراه با باد به انتشار باکتری کمک می کند.

 مدیریت بیماری

 برهمکنش باکتریهای عامل این بیماری با سایر عوامل زنده و غیر زنده یک پاتوسیستم پیچیده ای به وجود آورده است، به طوری که در بیشتر موارد به رغم استفاده از ترکیبات مسی برای کنترل شیمیایی بیماری خسارت بیماری زیاد است. برای مدیریت بیماری شانکر باکتریایی هسته داران یک برنامه مدیریت تلفیقی لازم است. مدیریت عوامل مستعد کننده برای بیماری بهترین روش کنترل این بیماری است.

1. استفاده از نهال های سالم و عاری از بیماری
2. استفاده از ارقام مقاوم
3. هرس و سوزاندن شاخه ها و اندامهای آلوده در پاییز قبل از شروع بارندگیها، هرس شاخه های شکسته شده در اثر بارش برف و باد شدید و ضد عفونی محل زخم و ادوات باغبانی
4. جلوگیری از تنشهای زنده (خسارت نماتدهای حلقوی) و غیر زنده (کم آبی و تغذیه)
5. کنترل شیمیایی با استفاده از یکی از ترکیبات مسی مانند کوکسیل یک در هزار، مخلوط بردو ۱ یک در هزار، اکسی کلرور مس 5/2 در هزار یا نوردوکس 5/1 در هزار.

**برای هم افزایی اثر ترکیبات مسی، سولفات روی یا آهن ۱ تا ۲ در هزار به علاوه اوره به نسبت ۳ در هزار و ترکیبات حاوی کلسیم به نسبت ۲ در هزار به این ترکیبات اضافه گردد.

سه زمان سم پاشی برای بیماری شانکر باکتریایی درختان میوه هسته دار توصیه می شود:

• محلول پاشی اول در پاییز هم زمان با ریزش برگها
• محلول پاشی دوم در زمان تورم جوانه های گل
• محلول پاشی سوم بلافاصله پس از ریزش گلبرگها و تشکیل چغاله ها