اهمیت مصرف کودهای آلی در رفع محدودیت پتانسیل تولید در کشاورزی

اهمیت مصرف کودهای آلی در رفع محدودیت پتانسیل تولید در کشاورزی

در تغذیه گیاه قانونی وجود دارد به نام قانون لیبیگ یا بشکه یا حداقل؛ طبق این قانون از بین عاملهای مهمی که در رشد و تغذیه گیاه نقش دارند عاملی که بیشترین محدودیت را در رشد دارد تعیین کننده میزان عملکرد محصول (پتانسیل تولید) خواهد بود. عوامل محدود کننده رشد می تواند شامل مواد غذایی، آب و رطوبت، دما، نور، شرایط خاک و ژنتیک بذر باشد.

عامل محدود کننده در خاکهای مختلف، شرایط آب و هوایی گوناگون و مدیریت متفاوت و در هر گیاه می تواند متفاوت باشد. اما در حال حاضر در اکثر خاکهای کشاورزی مناطق خشک و نیمه خشک محدود کننده ترین عامل رشد آب و مواد آلی خاک و به دنبال آن جمعیت میکروارگانیسم های مفید خاک است، زیرا استفاده از کودهای کامل پرمصرف و کم مصرف تا حدودی جزئی از روتین مدیریت کودی مزارع و باغات گردیده است و مصرف سموم گوناگون باعث کاهش جمعیت میکروارگانیسمهای خاک شده است.

نتایج به دست آمده از آنالیز خاکهای مختلف نیز مؤید این مطلب هستند که خاکهای کشاورزی از مواد آلی خالی شده و برای دستیابی به عملکرد بهتر باید از ترکیبات آلی بصورت پیش کشت و یا در حین کشت استفاده نمود.

مواد آلی ترکیباتی هستند که در ساختار خود دارای کربن هستند و میکروارگانیسم ها در حضور مواد آلی شروع به فعالیت نموده و در حقیقت از ترکیبات آلی به عنوان غذا استفاده کرده و گیاه از ترکیبات تجزیه شده توسط این موجودات و همچنین ترکیبات حاصل از فعالیت آنها که ترکیبات ارزشمندی برای گیاه است استفاده می کند و موجب افزایش رشد گیاه و بهبود خصوصیات رشدی و افزایش عملکرد محصول و سلامت خاک و گیاه می شود. حضور مواد آلی در خاک تابعی است از بقایای گیاهی و جانوری افزوده شده به خاک در طول دوره رشد و یا آماده سازی زمین و میزان تجزیه ترکیبات آلی؛ در خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک کشور به دلیل گرمی هوا سرعت تجزیه مواد آلی بالا بوده و از طرفی به دنبال کشاورزی سنتی معمولا بقایای گیاهی از سطح خاک حذف یا سوزانده می شوند و این عوامل موجب می شود تا خاکها اکثرا از مواد آلی فقیر باشند.

فواید مواد آلی در خاک

حضور مواد آلی در خاک فواید زیادی برای خاک و کشاورزی دارد از جمله:

• موجب افزایش جمعیت میکروارگانیسم ها و سایر جانداران درشت خاک شده و به خاک پویایی و زندگی می بخشد.
• باعث افزایش میزان نگهداری آب درون خاک شده و از گیاهان در برابر کم آبی بیشتر حمایت می کند.
• باعث افزایش میزان CEC خاک شده و حاصلخیزی خاک افزایش می یابد.
• از عناصر غذایی در برابر هدررفت یا تثبیت در خاک محافظت کرده و میزان کود مورد نیاز گیاه را کاهش میدهد.
• باعث افزایش میزان تخلخل خاک شده و نفوذپذیری آب و هوا درون خاک بهتر صورت می گیرد.
• باعث بهبود توسعه ریشه در خاک شده و کشت و کار در خاک را آسانتر می کند.
• میزان کلاتهای آلی در خاک افزایش یافته و گیاه آسانتر از مواد غذایی خاک استفاده می کند.
• باعث افزایش توان میکروارگانیسمهای مفید در رقابت با میکروارگانیسمهای غیر مفید در خاک شده و سلامت خاک و محصول افزایش می یابد.

انواع کودهای آلی

کودهای آلی بسته به منشأ دارای تنوع بسیاری هستند:

1. برخی دارای منشأ جانوری هستند مانند کودهای مرغی، گاوی، گوسفندی، اسبی، ماهی، بقایای خون، استخوان و سایر جوارح حیوانات و ... این کودها دارای درصدی از عناصر مختلف غذایی مورد نیاز گیاه هستند که ترکیب این عناصر بسته به نوع تغذیه و نوع حیوان متفاوت است و معمولا دارای شوری نسبتا بالایی هستند. در زمان مصرف این کودها رعایت دو نکته ضروری است اول اینکه استفاده از کود تازه می تواند باعث گیاهسوزی و آسیب به ریشه گیاه شود و دوم اینکه معمولا این کودها حاوی درصد بالایی از بذر علفهای هرز و بیماری های قارچی هستند که می تواند به گیاه آسیب زده و سالها درون خاک باقی بماند. برای رفع این معایب حتما باید این قبیل از کودهای آلی قبل از مصرف به صورت اصولی پوسانده شده و با ترکیبات مربوطه ضدعفونی گردند یا به عبارت دیگر فرآیند تخمیر کودهای آلی به صورت کامل انجام شود. در صورت بالا بودن ضریب شوری بهتر است در زمان پوساندن کود آبشویی به منظور کاهش میزان نمکهای کود صورت گیرد.
2. دسته دوم از کودهای آلی کودهای حاصل از بقایای گیاهی هستند. این کودها شامل بقایای تازه گیاهان کشت شده از جمله خانواده لگوم هستند که به عنوان کود سبز به زمین برگردانده می شوند تا باعث تقویت خاک مورد استفاده گیاه شوند و یا بقایای گیاه بعد از برداشت محصول اصلی هستند. در مورد اخیر حتما باید بقایای گیاهی خرد شده و با ترکیبات ازته ترکیب شود تا سرعت پوساندن افزایش یافته و گیاه و میکروارگانیسم ها بر سر منابع ازته با هم به رقابت نپردازند. گروه سوم از کودهای آلی با منشأ گیاهی؛ محصولات فرعی کارخانجاتی از جمله کارخانه قند و شکر هستند که بای پروداکت خود را به صورت ویناس یا باگاس در اختیار کشاورزان قرار می دهند که این ترکیبات نیز غنی از ویتامین ها و اسیدهای آمینه و سایر ترکیبات غذایی ارزشمند مورد نیاز گیاه است. از جمله محاسن این گروه قیمت پایینتر، امن بودن از نظر ترکیبات مضر و مواد خارجی است.
3. گروه سوم از ترکیبات آلی گروه ترکیبات مشتق شده از منابع لئوناردیت است. لئوناردیت ترکیب آلی است که از تجزیه بقایای گیاهی و جانوری طی میلیونها سال پیش در شرایط دما و رطوبت بالا حاصل شده و دارای پ-هاش اسیدی است. ترکیبات هیومیک و فولویک اسید موجود در بازار معمولا از لئوناردیت استخراج می شوند و به فرمهای پودری و مایع در بازار در اختیار کشاورزان قرار می گیرند. از محاسن این کودها عاری بودن از بیماریها و بذر علفهای هرز، غنی بودن از نظر ترکیبات آلی ارزشمند، خاصیت کلات کنندگی، مصرف آسان، کارآمدی آن در کشاورزی و غنی بودن این ترکیبات از میکروارگانیسمهای مفید کشاورزی را می توان نام برد و از معایب این ترکیبات می توان به منابع اندک و قیمت نسبتا بالای هیومیک و فولویک اسید و پ-هاش قلیایی آن به دلیل فرآیند استخراج آن  نسبت به سایر ترکیبات آلی اشاره کرد.