تعریف خاکهای آهکی
آهک یا کربنات کلسیم معادل؛ پارامتری بسیار مهم در خصصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک است. انحلال کربنات کلسیم در خاک تابعی از فشار دی اکسید کربن در خاک است و تجمع کربنات کلسیم در خاک تابعی است از میزان بارندگی و آبشویی. وجود آهک و گچ در خاک موجب روشن شدن رنگ خاک می شود و با اضافه کردن اسید رقیق به این خاکها جوشش (واکنش اسید با کربنات) مشاهده می گردد.
در خاکهای نواحی خشک معمولا محلول خاک از املاح کلسیم، بیکربنات، کربنات، سولفات، کلر و ... اشباع شده است. در این نواحی با آنکه ممکن است خاک دارای بافت سبک و شنی باشد، اما مقدار زیادی کلسیم (به صورت سولفات یا کربنات) تجمع پیدا می کند و علت آن عدم آبشویی در این خاکهاست.
حضور آهک در خاک را می توان نعمتی برای پرورش گیاهان دانست به شرط آنکه در حد مناسب باشد و به صورت لایه سخت نباشد، به طور معمول حد مناسب آهک در خاک بین 15 تا 20 درصد است، وجود آهک در خاک به خاک خاصیت تامپونی می دهد، به این معنی که خاک در برابر تغییرات پ-هاش مقاومت می کند و به همین دلیل است که با افزودن ترکیبات اسیدی به خاک نمی توان پ-هاش آن را به مدت طولانی و به میزان زیاد تغییر داد، زیرا همین خاصیت بافری موجب خنثی کردن اسید و بازگشت پ-هاش به محدوده قبلی می گردد. . خاکهای آهکی معمولا حاصلخیز هستند و برای رسیدن به عملکرد بالا تنها به مدیریتی خاص نیازمند هستندبه طور معمول خاکهای آهکی حاوی بیش از 15% کربنات کلسیم (به فرمهای پودری، نودول، پوسته و ...) در خاک هستند و بیشتر در مناطق خشک و نیمه خشک جهان گسترش یافته اند. پتانسیل تولید خاکهای آهکی در صورت وجود آب کافی، بالاست و توانایی ذخیره عناصر غذایی در این خاکها زیاد است. بالا بودن غلظت کلسیم در عصاره اشباع موجب تشکیل خاکدانه و در نتیجه ایجاد شرایط فیزیکی خوب در خاک می گردد.
محدودیت خاکهای آهکی
در خاکهای آهکی مقدار زیادی از کربنات کلسیم (معمولا همراه با کربنات منیزیم) با تمام خاک مخلوط شده و درصد این ترکیب گاهی تا بیش از 40% وزن خاک می رسد. وجود مقدار زیاد کلسیم در این خاک ها که توأم با پ-هاش 7/5 تا 8 می باشد، معمولا با مشکلاتی نظیر کمبود عناصر کم مصرف، تثبیت فسفر و برهم خوردن تغذیه پتاسیم همراه است. نکته قابل توجه در مورد خاکهای آهکی این است که اصولا مقدار زیاد آهک خاک نمی تواند هیچگونه رابطه ای با کم شدن تولید محصول داشته باشد، چه بسا که داشتن آهک در حد بهینه می تواند باعث حفظ ساختمان خاک، ایجاد خاصیت بافری در خاک، تغذیه کلسیم و نگهداشت عناصر غذایی در خاک گردد. خاکهای آهکی حتی با داشتن 40% کربنات کلسیم می توانند با اجرای مدیریت صحیح و تأمین آب و کود کافی عملکردی نظیر بهترین خاکهای جهان را داشته باشند. معمولا در این خاکها آهک از نظر شیمیایی چندان فعال نیست. در صورت وجود لایه سخت آهکی غیرقابل نفوذ(هاردپن، افق پتروکلسیک)، نیاز به عملیات زیرشکنی و رفع محدودیت جهت بهبود نفوذ و زهکشی ضروری است.
مدیریت خاکهای آهکی
1- به طور کلی خاکهای آهکی مواد آلی کمتری داشته و کمبود ازت در آنها شایع است. مصرف کود نیتروژن در این خاکها از قبل از استقرار گیاه تا زمان استقرار گیاه در خاک ضروری است. استفاده از ترکیبات آلی بویژه با بنیان اسیدی می تواند نقش مؤثری در اصلاح خصوصیات خاک و افزایش حاصلخیزی این خاکها داشته باشد.
2- کمبود فسفر نیز در خاکهای آهکی شایع است. میزان کود فسفر مورد نیاز به وضعیت فسفر در خاک و نیاز گیاه بستگی دارد. برای تأثیر بیشتر کودها فسفر در خاکهای آهکی بهتر است از کودهای فسفر محلول در آب استفاده شود، همچنین مصرف نواری کود فسفر در این خاکها بسیار مؤثرتر از روش پخش سطحی است. در صورت مصرف کودهای فسفر به صورت مخلوط با خاک بهتر است آنها را در مرحله بذرپاشی مصرف نمود تا در مرحله ابتدایی رشد که گیاه به فسفر نیاز دارد در اختیار آن قرار داشته باشد.
3- خاکهای آهکی معمولا از کمبود عناصر ریزمغذی به ویژه آهن و روی نیز رنج می برند. در محصولات زراعی مصرف خاکی سولفات روی می تواند برای چندسال پاسخگوی کمبود روی باشد و در درختان میوه بهتر است از محلولپاشی کودهای حاوی روی استفاده گردد. استفاده از کودهای آلی می تواند تا حدودی برای کاهش کمبود روی و آهن مؤثر باشد.
کود کامل عناصر ریزمغذی (کلات EDTA)
4- استفاده از ترکیبات کودی اسیدی (سولفاسید30 و پارسی میکس 42-11)، استفاده از مواد آلی با بنیان اسیدی می تواند عناصر غذایی بلوکه شده در خاکهای آهکی را آزاد و برای جذب گیاه در دسترس نماید، همچنین مصرف ترکیبات دارای بنیان اسیدی می تواند کربنات و بیکربنات موجود در آب را حذف و محیط آب را برای انتقال و حرکت عناصر درون گیاه مناسبتر سازد. بنابراین استفاده از ترکیبات دارای بنیان اسیدی برای مدیریت حاصلخیزی در خاکهای آهکی بسیار مفید و راهگشاست.
5- در صورت وجود لایه های سخت آهکی در خاک نیاز به شکستن این لایه ها از طریق شخم است و برای احداث باغها حتما باید لایه های عمقی (تا عمق 1/5-1 متری) از نظر وجود لایه های سخت آهکی(پتروکلسیک) یا سایر هاردپن ها مورد بررسی قرار گیرند تا درختان در سالهای بعد رشد دچار مشکل نشوند. همانطور که گفته شد در باغات موجود در خاکهای آهکی بهتر است عناصر ریزمغذی به صورت محلولپاشی و همچنین درون چالکود در اختیار گیاه قرار داده شوند.
