ویروس چروکیدگی قهوه ای گوجه فرنگی
ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی (Tomato brown rugose fruit virus, ToBRFV) از اعضای جنس توبامو ویروس (Tobamovirus) از مهمترین ترین ویروسهای خسارت زای گوجه فرنگی و فلفل است. این ویروس از طریق بذر و نشاهای آلوده گوجه فرنگی و فلفل انتقال و انتشار می یابد. گوجه فرنگی و فلفل میزبان های طبیعی ToBRFV می باشند. ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی برای اولین بار از اردن در سال ۲۰۱۵ میلادی گزارش و سپس در مدت زمانی کوتاهی از ۳۵ کشور در قاره آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکا و هم چنین ایران گزارش شد. بر اساس نتایج گزارش شده ضد عفونی بذر گوجه فرنگی با برخی مواد شیمیایی موجب حذف آلودگی به میزان ۱۰۰% از بذور آلوده به ToBRFV شده است. تشخیص سریع و به موقع آلودگی بذر و نشاهای گوجه فرنگی و فلفل به ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی منجر به حذف منابع آلودگی و جلوگیری از انتشار آن به سایر مناطق می شود. صدور گواهی سلامت برای بذر و نشاهای مورد استفاده جلوگیری از انتقال بذر و نشاهای آلوده به مناطق مختلف از بین بردن علفهای هرز میزبان ضدعفونی وسایل کار ریشه کنی و از بین بردن بوته های آلوده در مدیریت بیماری نقش بسیار موثری دارند.
پراکنش جغرافیایی TOBREV در ایران
آلودگی به TOBREV برای اولین بار در ایران در شهریور ۱۴۰۱ از گلخانه گوجه فرنگی در استان اصفهان گزارش شد. آلودگی چند گلخانه گوجه فرنگی در اطراف تهران و نمونه های فلفل دلمه به ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی نیز گزارش شده است.آلودگی به ToBRFV در برخی از نمونه های گوجه فرنگی و فلفل جمع آوری شده از استانهای مختلف کشور از قبیل تهران، اصفهان، یزد، البرز، قزوین، مرکزی زنجان اردبیل و آذربایجان شرقی در طی خرداد ۱۴۰۰ تا تیر ۱۴۰۱ و استفاده از سه جفت آغازگر اختصاصی و انجام RT-PCR باثبات رسید.
نشانه های بیماری
ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی دارای دامنه متنوع از علایم است که در بسیاری از موارد مشابه با علایم سایر آلودگی های ویروسی است. گیاه در تمام مراحل رشد از مرحله جوانه زنی تا گلدهی و میوه دهی آلوده می شود. رقم گوجه فرنگی، مرحله رشدی گیاه، شرایط محیطی و زمان وقوع آلودگی در شدت علائم ToBRFV موثر است. به طور کلی علائم می تواند شامل موزائیک سبز-زردی، ابلقی شدن، تاولی (Blistering)، بدشکلی و در برخی موارد باریک شدن برگها باشد.
موزائیک، پیچیدگی برگ، کوتولگی بوته های فلفل دلمه و ظهور لکه های زرد و روشن بر روی میوه از سایر نشانه های همراه با آلودگی به ویروس است.
علائم آلودگی در میوه های گوجه فرنگی به صورت نقاط نکروزه و قهوه ای رنگ روی میوه های سبز و ظهور نوارهای سبز رنگ و لکه های زرد رنگ و یا چروکیده روی قسمتهایی از میوه رسیده ظاهر می شود.
انتقال آلودگی
بطور کلی "توبامو ویروسها" در فواصل طولانی از طریق بذرهای با آلودگی سطحی (seed coat)، نشا، لباس و دست کارگران، ابزار و خاک آلوده به آسانی انتقال و انتشار می یابند. آسیب دیدگی گیاهان میزبان با عوامل زنده و غیر زنده ممکن است موجب افزایش حساسیت آنها در آلودگی به توبامو ویروسها شود. انتشار متانول در نتیجه آسیب های مکانیکی به احتمال زیاد باعث انتقال این گروه ویروسی میان گیاهان مجاور می شود.
انتقال ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی از طریق بذر (بصورت آلودگی سطحی (seed coat) یا آغشتگی و نشاهای آلوده نقش اساسی در بروز وقوع اپیدمی در بیماریهایی مانند آنچه توسط تو بامو ویروس ها ایجاد میشود را ایفا میکند. انتقال مکانیکی در حین انجام عملیات کاشت از مهمترین روشهای انتقال و گسترش آلودگی از گیاهی به گیاه دیگر است.
ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی می تواند به آسانی توسط کارگران و از طریق تماس ریشه به ریشه منتقل شود.
آبهای در حال گردش در کشتهای هیدروپونیک در انتقال ویروس دخالت دارند، پایداری بالای ویروس باعث دوام طولانی در خاک، بقایای گیاهی و روی چوبها می شود.
زنبور مخملی (Bombus terrestris) که به طور گسترده به عنوان یک گرده افشان در تولید گوجه فرنگی استفاده میشود می تواند ویروس را به گیاه سالم حمل کند.
هیچ گزارشی مبنی بر انتقال ToBREV از یک گیاه به گیاه دیگر توسط شته ها و یا سفید بالک ها منتشر نشده است. بنابراین فعالیت حشراتی مانند زنبور می تواند گسترش ویروس را تسریع کند. بطور خلاصه روشهای انتقال آلودگی عبارتند از :
1- انتقال و انتشار از طریق بذر و نشاهای آلوده گوجه فرنگی و فلفل
۲- خاک آلوده
3- آب های در حال گردش در کشت های هیدروپونیک
4- انتقال مکانیکی در حین انجام کشت از گیاه به گیاه دیگر
5- لباس و دستان آلوده کشاورزان
6- ابزار آلات کشاورزی آلوده
7-سازه های آلوده گلخانه
8- زنبورهای Bumblebees
مدیریت بیماری
بطور کلی در مورد آلودگیهای ویروسی پیشگیری مهم ترین روش جهت جلوگیری از وقوع آلودگی است. برخی از روشهای پیشگیری از وقوع آلودگی ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی (ToBRFV) در دو میزبان شناخته شده آن گوجه فرنگی و فلفل ) عبارتند از:
1- استفاده از بذور و نشاهای دارای گواهی سلامت عاری از آلودگی به ToBRFV
۲- جلوگیری از انتقال نشاهای گوجه فرنگی و فلفل فاقد گواهی
3- سلامت از مراکز تولید نشا به استان های مختلف کشور
4- شناسایی دقیق و سریع آلودگی به ToBRFV
5- رعایت اصول بهداشتی
6- ضد عفونی سطوح سازه های گلخانه خصوصا در محل های تهیه نشاهای گوجه فرنگی و فلفل
7- ضد عفونی لباس کشاورزان و ابزار آلات کشاورزی
8- حذف بوته های مشکوک به آلودگی ویروسی
9- استفاده از خاک عاری از آلودگی
از زمان تشخیص و شناسایی ToBREV تنها اقدامات پیشگیرانه برای به حداقل رساندن خطر آلودگی توصیه شده است رعایت دستورالعملهای بهداشتی به عنوان یک راهکار اصلی در پیشگیری از وقوع ToBRFV مورد تاکید می باشد. تاکنون هیچ روش سم پاشی که در کاهش شیوع ویروس موثر باشد گزارش نشده است. تا بحال رقم مقاوم و یا متحمل معرفی نشده است.
تولید بذر و نشاء مراحل بسیار مهم و حیاتی بوده زیرا وقوع آلودگی در این مرحله خطر آلوده شدن صدها و گاه هزاران گیاه را موجب میشود. به همین علت تهیه بذور گواهی شده از مکانهای معتبر در پیشگیری از وقوع آلودگی به ToBRFV دارای اهمیت میباشد.
تیمار بذر گوجه فرنگی با اسید کلریدریک دو درصد به مدت ۳۰ دقیقه و یا تری سدیم فسفات ۱۰ % بمدت ۳ ساعت موجب حذف آلودگی به میزان ۱۰۰ % از بذور آلوده به ToBRFV شده است. بهبود جوانه زنی بذر کاهش میانگین زمان جوانه زنی و بهبود رشد گیاهچه در مقایسه با بذرهای تیمار نشده نیز مشاهده گردیده است.
ضد عفونی لباس کشاورزان ابزار آلات کشاورزی و سطوح صاف با توجه به ماندگاری طولانی مدت ویروس خصوصا در سطوح صاف باید مورد توجه قرار گیرد.
حذف نمونه های مشکوک به آلودگی و اجتناب از گسترش مواد گیاهی آلوده توسط تولید کنندگان و مشتریان و استفاده از خاک عاری از آلودگی ToBRFV نیز در پیشگیری از وقوع مهم میباشد.
نتیجه مطالعات چاندا و همکاران (2021) مبنی بر کاربرد مواد ضدعفونی کننده علیه ToBRFV نشان دهنده اثر بخشی ۱۰۰-۹۰% چندین ماده شیمیایی شامل لاکتوفرین (Lactoferin) 5/0% ، ویروسید (Virocid) 2%، کلروکس (clorox) 10% و ویرکن (Virkon) 3% عليه ToBRFV بود.
