گاز مونوکسید کربن یک عامل شیمیایی است که در اثر سوختن ناقص برخی از مواد سوختنی به وجود می‌آید. این نوع گاز کاملاً بی‌رنگ و بی بو بوده که خاصیت تحریک کنندگی ندارد و به همین خاطر امکان تشخیص مستقیم آن در لحظه وجود ندارد. این گاز میتواند به سرعت در هوا پخش شود. چراکه این گاز در هوای یک محیط بصورت لایه ای جمع نمیشود بلکه در کل محیط پراکنده میشود.
معمولاً تا چند دقیقه پس از پخش گاز مونوکسید کربن در فضای گلخانه همچنان امکان تشخیص آن وجود نخواهد داشت. اما با شروع علائم مسمومیت امکان تشخیص آن فراهم خواهد شد.
دلایل گازگرفتی گیاهان در گلخانه:
احتراق ناقص سوخت ها در مشعل، عمده ترین دلیل تولید گازمونوکسید کربن در گلخانه می باشد. افزایش غلظت این گاز در گلخانه در نتیجه عوامل زیر می باشد:
- تنظیم نبودن مشعل
- وجود نشتی و سوراخ بر روی اگزوز بخاری یا بدنه هیتر
- کمبود اکسیژن در اطراف مشعل
- استفاده از دودکش نامناسب
- در زمستان برای جلوگیری از هدررفت هوای گرم، ورود و خروج هوا و ورودی دریچه ها محدود بوده و این موضوع نیز به نوبه خود باعث افزایش غلظت گازها در محیطهای گلخانه ای میشود.
تأثیر مونوکسید کربن بر روی گیاهان:
غلظت بالای این گاز هم برای انسان و هم برای گیاهان خطرناک است. گیاهان در اثر مسمومیت گازی COعلایمی را بروز می دهند از جمله
- از بین رفتن گل ها و گل سوزی شدید
- توقف باردهی
- مثلثی شدن برگ ها
- هاشور شدن لبه های برگ
- پیچ خوردن برگ ها
- تشکیل میوه های بد فرم و غیره
روش تشخیص:
- پیدا کردن نقاط مشکوک
- در نقاط مشکوک با استفاده از چراغ قوه میتوانید نشتی را تشخیص دهید. اگر شب هنگام به محل نشتی با چراغ قوه نور بیندازید، سایه ای از خروج گاز مونو اکسید کربن در آنجا قابل مشاهده خواهد بود. این سایه همانند سایه حرارت بوده که در روزهای داغ تابستانی بر روی اسفالت بلند میشود. در صورت وجود نشتی هرچه سریعتر محل نشتی باید تعمیر و عایق بندی شود.
- استفاده از دستگاه های co سنج: غلظت گاز مونواکسید کربن در هوا بطور طبیعی بین 0.5 الی 5 (ppm) می باشد. با دستگاه مخصوص کربن مونوکسید متر میتوان غلظت این گاز در هوا را اندازه گرفت. در صورتیکه غلظت این گاز در گلخانه بیش از حد مجاز بود هرچه سریعتر باید منبع تولید آن که دستگاه های گرمایشی هستند را بررسی کنید.
راه حل:
- در صورتیکه غلظت گاز co در گلخانه زیاد باشد، در قدم اول باید هوای گلخانه را تخلیه کنید. اما تخلیه هوای گلخانه باید بدون وارد کردن استرس دمایی به بوته ها انجام گیرد.
- هواکش گلخانه و دریچه ها باید بصورت اصولی تنظیم شوند. برای این منظور نیز باید گلخانه را به هواکش های مخصوص حتما مجهز کرد.
- باید سیستم های گرمایشی را ایرادیابی و رفع ایراد نمود.
- توجه داشته باشید که گیاهانی که دچار مسمومیت کربن مونوکسید شده اند مستعد آسیب شوری و بیماری های قارچی هستند. بنابراین توصیه میشود که در زمان مسمومیت با آبیاری گیاهان و استفاده از کود فروت ست میزان آسیب را کاهش داد. همچنین استفاده از کودهای حاوی اسید آمینه به رفع هرچه سریعتر مسمومیت و بهبودی گیاهان در زمان مسومیت گازی کمک میکند. بهتر است از مصرف کودهای NPK تا زمان رفع مسمومیت گازی گیاهان استفاده نشود.
- در نهایت اگر بوته ها مجددا شروع به گلدهی کردند نشانگر این مطلب است که گیاهان از مسمومیت با گاز co رهایی یافته اند.
راه های پیشگیری:
- بهترین راهکار این بوده که قبل از راه اندازی هیترها در فصل سرما حتما لوله های خروجی، اگزوز و بدنه هیتر را چک کنید تا از نبود نشتی در سیستم اطمینان حاصل شود.
- همچنین از رسیدن اکسیژن کافی به مشعل باید مطمئن شوید تا احتراق به شکل کامل انجام گیرد. برای این منظور به رنگ شعله مشعل دقت کنید؛ اگر رنگ شعله آبی بود یعنی اکسیژن کافی هست و اگر زرد بود یعنی با کمبود اکسیژن مواجه هستیم و سوخت بطور ناقص می سوزد.
اشتباهات رایج که باعث مسمومیت گازی در گیاهان گلخانه ای می شود:
- برخی از گلخانه داران برای گرم کردن فضای گلخانه از بخاری های قدیمی یا نامناسب استفاده می کنند. برای گرمایش گلخانه باید از سیستم هایی استفاده شود که گرمایش پاک داشته باشند.
- اشتباه بعدی استفاده از دودکش های تنگ و طولانی می باشد. یا اینکه در استفاده از بخاری های قدیمی معمولا نصب کلاهک بر روی خروجی توصیه نمیشود.
- برای خروج بهتر گازها از اگزوز هیتر، لازم است که از لوله های مناسب استفاده شود و طول این دودکش ها بیش از حد مجاز نباشد. وگرنه دود و گازهای حاصل از سوخت در مسیر خروجی تجمع کرده و از مشعل (محل فلنچ) به داخل گلخانه نشت پیدا میکنند.
- برای استفاده حداکثری از گرمای لوله بخاری، لوله ها را به شکل افقی به نقاط مختلف هدایت نکنید بلکه مسیر دودکش باید کوتاه باشد تا گازهای احتراق سریع خارج شوند.
- سقف کوتاه گلخانه و نبود تهویه کافی :در فصل های سرد باید تهویه گلخانه به شکل اصولی انجام گیرد تا هم هوای تازه به داخل راه پیدا کنید و همه گیاهان دچار استرس دمایی نشوند.
