پوسیدگی فوزاریومی در خیار، علایم و روشهایی جهت کنترل و درمان

بیماری پوسیدگی فوزاریومی خیار یکی از بیماریهای مهم و محدودکننده در کشت خیار است که در ایران اولین بار در سال 1383-1384 در گلخانه های پیشوا و ورامین شناسایی و جدا شد. قارچ عامل این بیماری می تواند سایر محصولات جالیزی را نیز تحت تأثیر قرار داده و آلوده کند.

عامل بیماری

قارچ fusarium oxysporum به عنوان عامل بیماری پوسیدگی ریشه و ساقه در خیار شناخته می شود. این قارچ می تواند از طریق خاک، آب، وسایل آلوده و حتی هوا به محیط جدید منتقل شود، اما شواهدی از انتقال آن با بذر وجود ندارد.

علایم بیماری

علایم بیماری می تواند در هر یک از مراحل رشدی گیاه ظاهر شود. افتادگی نشا یا پژمردگی آن میتواند به دلیل بیماری فوزاریوم باشد. علایم در گیاهان جوان به صورت بی رنگ شدن رگبرگها و افتادگی دمبرگ ظاهر می شود و با پیشرفت بیماری نوار زرد تا نارنجی روی طوقه و ساقه ایجاد می شود و موجب پوسیدگی شدید ریشه می گردد. اغلب این بیماری با تنش آبی، پوسیدگی باکتریایی و بلایت ساقه صمغی اشتباه گرفته می شود.

توسعه بیماری

عوامل مختلفی بر توسعه بیماری اثرگذارند از جمله این عوامل عبارتند از دما، پ-هاش و وضعیت حاصلخیزی خاک. وقوع بیماری پژمردگی فوزاریومی تحت تأثیر دمای خاک است، بهترین دمای رشد بین 28-25 درجه سانتیگراد است، دمای بیشتر از 33 درجه باعث توقف رشد قارچ شده و دمای کمتر از 15 درجه برای رشد قارچ مناسب نیست.

قارچ فوزاریوم اُکسیسپوروم در دامنه پ-هاش 12-2 رشد میکند، اما مناسبترین پ-هاش برای رشد اکثر گونه ها 6 است، محیط اسیدی در اکثر گونه ها برای اسپورزایی نامناسب است، اما پ-هاش حدود 4 برای رشد قارچ درون خاک مساعد است و این  در حالیست که پ-هاش حدود 7 از رشد قارچ جلوگیری می کند.

هر چه وضعیت خاکی از نظر میزان کربن، اکسیژن، هیدروژن و عناصر غذایی دیگر از جمله ازت، فسفر، پتاسیم، منیزیم، گوگرد، آهن، منگنز و مولیبدن مساعدتر باشد شرایط برای رشد، اسپورزایی و بیماری زایی این قارچ مناسبتر است.

روشهای کنترل و درمان

شاید اولین راهکار پیشنهادی برای کنترل پوسیدگی ریشه و ساقه در خیار ضدعفونی خاک با متیل بروماید و فرمالدهید باشد؛ اما با توجه به هزینه بالا و خطرات زیست محیطی استفاده از این روشها با محدودیت همراه است.

استفاده از ترکیبات روی و منگنز، تیمار بذر با بنومیل 0/3% ، تیمار بذر با تیرام+پنتاکلرونیتروبنزن یا تیرام+کربوکسین درصد بیماری را کاهش میدهد.

روش دیگر استفاده از پایه خانواده کدوئیان و پیوند خیار بر روی آن است.

استفاده از ترکیبات حاوی قارچ تریکودرما به میزان 40-30گرم به ازای 1000بذر به صورت تیمار بذر در کنترل بیماری پژمردگی فوزاریومی مؤثر می باشد.

کاشت مخلوط کاهو نیز با توجه به خاصیت آللوپاتی باعث کاهش پژمردگی فوزاریومی خیار می شود.

همچنین آفتاب دهی خاک در فصل تابستان به مدت 45 تا 60 روز با استفاده از پوشش پلی اتیلنی شفاف در کاهش بیماری موثر است.

توصیه می شود ترکیب بتا آمینو بوتیریک اسید (BABA) به صورت کاربرد خاکی به میزان 150 میلی گرم به ازای هر متر مربع خاک برای کاهش شدت بیماری استفاده شود.

محلول پاشی بوته های خیار با ترکیب سالیسیلک اسید به میزان 25 میلی مولار، ضمن ایجاد مقاومت القایی، باعث کنترل بیماری پوسیدگی ریشه و ساقه خیار می شود.

کاربرد نمک های شیمیایی پتاسیم سوربات (با غلظت 4 تا 5 در هزار) و سالیسیلیک اسید (با غلظت 5 در هزار) به صورت تیمار ریشه قبل از انتقال نشاء و محلول پاشی بعد از انتقال نشاء به فاصله هر 14 روز یکبار، شدت بیماری پوسیدگی ریشه و ساقه خیار را کاهش میدهد و برای کنترل بیماری توصیه می شود.

استفاده از اسانس برخی گیاهان دارویی همانند پونه کوهی، اسطوخودوس، رازیانه، برگ بو و مورد در شرایط آزمایشگاه و مزرعه در کنترل قارچ عامل بیماری پوسیدگی ریشه و ساقه فوزاریومی خیار مفید گزارش شده و می تواند برای کنترل بیماری مورد استفاده قرار گیرند.

استفاده از ورمی کمپوست به عنوان ماده آلی بازدارنده بیمارگر و افزایش دهنده رشد و عملکرد محصول در کنترل بیماری فوزاریومی خیار مفید گزارش شده و قابل توصیه است.

استفاده از ارقام مقاوم به بیماری نیز از دیگر روشهای مدیریتی کاهش خسارت این بیماری است. در جدول زیر برخی از ارقام نشان داده شده است: