انار

انار میوه بومی کشور است و کشت آن نیز در برخی نقاط جهان از جمله ایران، افغانستان، پاکستان، امریکا، اسرائیل، هند، عراق و ترکیه رایج است، به همین خاطر جزو مرغوب‌ترین میوه‌های جهان و ۱۰ میوه برتر جهان است. در ایران سطح کشت عمده انار مربوط به استان های مرکزی، فارس، یزد، سمنان، مازندران و اصفهان است. ایران با تولید سالانه ۸۰۰ هزار تن اَنار، بزرگ‌ترین تولیدکننده اَنار در دنیا بوده و هندوستان دومین کشور تولیدکننده‌ است.

کرم گلوگاه انار

کرم گلوگاه انار از آفات مهم درخت انار، پسته، انجیر و خرما است که به شدت خسارت زا می باشد و در حال حاضر یکی از مهمترین آفات باغات انار است که خسارت زیادی به میوه وارد کرده و می تواند موجب خسارت ثانویه از طریق انتقال عوامل بیماریزای گیاهی می شود. این آفت اولین بار در سال ۱۳۴۹ در شهر کاشمر مشاهده شد. در سالهای اخیر این آفت تا 90% به باغات کشور خسارت وارد کرده است. میزان خسارت این آفت تابعی از بسیاری فاکتورهای زراعی،آب و هوایی، نوع رقم انار، مدیریت باغ و… می باشد. بطور کلی می توان خسارت میانگین این آفت را در کشور حدود ۳۰-۲۵ درصد محصولات دانست. کنترل این آفت یکی از عوامل مهم در کنترل و کاهش بیماری های قارچی انار از جمله پوسیدگی ناشی از قارچ های جنس آسپرژیلوس و پنی سیلیوم یا حتی برخی باکتری ها دانست که در شکافها یا زخم های ایجاد شده توسط این کرم وارد میوه شده و موجب بیماری می گردد.

 کرم گلو گاه انار با نام علمیSpectrobates ceratoniae   از تیره پروانه سانان (شپ پره ها) است و دارای دگردیسی کامل است ( مراحل تخم، لارو، شفیره و حشره کامل). این آفت با نام "شب پره خرنوب" نیز شناخته می شود. خسارت اصلی را لارو حشره و تا حدودی شفیره این حشره می زنند. این حشره زمستان را به شکل لارو های سنین مختلف در بقایای میوه انجیر، انار و احتمالا میزبان های آلوده می گذراند.

خصوصیات ظاهری حشره بالغ: پروانه‌ای با بدن و بال‌های خاکستری رنگ به طول 9 الی 12 میلی‌متر است. بال‌های جلویی این شب‌پره خاکستری با رگه‌های قهوه‌ای تیره مواج و بال‌های عقبی سفید با خطوط قهوه‌ای روشن است. تخم‌های آن‌ها نیز بیضی شکل و به طول 0.75 میلی‌متر بوده که ابتدا به رنگ زرد کمرنگ و سپس به تدریج متمایل به صورتی یا نارنجی می‌شوند. لاروها کرم تا صورتی رنگ (رنگ لاروها بسته به رنگ انار مورد تغذیه تغییر می کند) با خالهای تیره در طول بدن و سر قهوه‌ای هستند.

زمان و نحوه خسارت

لاروها از اواخر اردیبهشت ماه تا اوایل خرداد ماه خود را به محوطه تاج انار رسانده و در آنجا به شفیره تبدیل می شوند. بیشترین خسارت این آفت مربوط به مرحله لارو آن است که از طریق ایجاد زخم و سوراخ کردن انار و تغذیه از آن به طور مستقیم و از طریق شیوع سایر قارچهای ثانویه(آسپرژیلوس و پنیسیلیوم) و دیگر عوامل بیماریزا به صورت غیر مستقیم موجب کاهش کیفیت (از بین رفتن بافت و گندیده شدن میوه) و کمیت میوه انار (ریزش گل و میوه) می گردد.

اولین نشانه آلودگی میوه وجود لکه های سیاه رنگ روی پوست میوه است، که این لکه بتدریج گسترش یافته و زرد رنگ شده و در نهایت این ناحیه پر از اسپور قارچ های مختلف می گردد.

چرخه زندگی و فعالیت آفت

این حشره زمستان را به شکل لارو های سنین مختلف در میوه های درختان میزبان از جمله انجیر، انار و سایر میوه های آلوده باقی مانده در زیر درخت ها یا روی درخت یا در انبار ها می گذراند. پروانه های زمستان گذران معمولا تخم های خود را روی میله و بساک پرجم ها و گاهی اوقات روی کاسبرگ ها قرار می دهند، دم میوه و شکاف های آن نیز از جمله محل های مناسب برای تخم گذاری این شب پره است. تخم آن با فرم بیضی و اول به رنگ زرد کمرنگ است که به تدریج رنگ آن به نارنجی تغییر می‌کند. لارو این حشره دارای سر قهوه‌ای رنگ و بدن کرم رنگ است، که پس از طی دورۀ 20 تا 30 روزه وارد مرحلۀ شفیره‌ گی شده و پس از گذشت 6 تا 8 روز، دوره شفیره‌گی را سپری کرده و به پروانه تبدیل می‌شود.

شب پره های این آفت در اواخر فرودین ماه و اوایل اردیبهشت ماه ظاهر می شوند. این پروانه در ایران بین سه تا چهار نسل دارد، نسل اول در اواسط تیر تا اواخر تیر نسل دوم در اواسط مرداد، نسل سوم در اواسط شهریور و به ندرت در مناطق جنوبی در اواسط مهر ماه نسل چهارم ظاهر می شود.

حشره ماده بالغ، بعد از جفت گیری در بخش تاج انار (میان پرچم‌های گل) یا در شکاف میوه تخم‌ریزی می‌کند. در میوه‌های دیگر نیز تخم گذاری در قسمت پرچم گل در ابتدای تشکیل میوه انجام می‌شود. هر حشره ماده حدود 20 تا 25 عدد تخم می‌گذارد. تخمها بعد از گذشت 10 روز به کرم تبدیل می‌شوند و شروع به تغذیه و خسارتزایی می‌کنند لارو های هر سن از نظر طول با هم متفاوت هستند. مثلا لارو سن اول کم رشد کرده و ۲میلیمتر طول دارد. لارو سن یک از سطح داخل کاسبرگ تغذیه می کند و در سن سوم (با طول حدود 21 میلی متر) با ایجاد سوراخ از سطح رویی میوه و پرچم ها عبور کرده و به داخل میوه انار راه یافته و ضمن ورود عوامل بیماری زا را با خود به داخل میوه منقل می کند.

  لارو ها از اواخر اردیبهشت ماه تا اوایل خرداد ماه خود را به محوطه تاج انار رسانده و در آنجا به شفیره قهوه ای رنگ تبدیل می شوند.

نحوه مبارزه

به دلیل محل فعالیت آفت و تعداد نسلهای زیاد آن مبارزه با این آفت به سادگی امکانپذیر نیست و  برای مبارزه با آفت کرم گلوگاه انار باید مجموعه ای از روش ها را درنظر گرفت که اصطلاحا به آن روش تلفیقی یا مدیریت تلفیقی کنترل آفات (IPM ) گفته می شود که شامل تمامی روش های کنترلی (زراعی،  مکانیکی، فیزیکی و بیولوژیکی می باشد). برای کنترل کرم انار، اقدامات مختلفی صورت می‌گیرد که برخی طبیعی و برخی شیمیایی اند برای از بین رفتن این آفت بهترین اقدام این است که از جفتگیری و تخمگذاری پروانه پیشگیری کرد. در صورتی که در یک منطقه چند باغ احداث شده باشد که در آن‌ها درختان میزبان شب پره خرنوب (کرم گلوگاه انار) کاشت شده باشد، همه باغ‌داران باید در یک زمان و به صورت دسته جمعی زیر نظر یک کارشناس جهت کنترل آفت اقدام نمایند تا به نتیجه مطلوب دست یابند.

استفاده از تله های فرمونی برای مختل ساختن جفتگیری کرم انار

برای به وجود آمدن لاروهای کرم گلوگاه انار، که بیشترین زیان را به انار می‌رسانند، می‌بایست پروانه‌های ماده و نر جفت‌گیری کنند؛ بعد از انجام این عمل، پروانه ماده اقدام به تخم‌گذاری کرده و در طول زندگی کوتاه خود که شاید چندین روز بیشتر طول نکشد، حدود 200 تا 300 تخم می‌گذارد.

برای انجام جفت‌ گیری پروانه ماده از بدن خود ماده‌ ای ساطع می ‌نماید تا پروانه نر را به سوی خود جذب کند و دقیقاً نکته همین جا است. با منحرف کردن پروانه نر و جذب او به سوی ماده‌ای که با دخالت انسان به شکل مصنوعی باعث فریب پروانه نر می‌شود، می ‌توان در فرآیند جفت‌ گیری اختلال ایجاد کرد و مانع انجام آن شد.

مبارزه بیولوژیک با کرم گلوگاه انار

یکی از روش‌ها، استفاده از حشرات موثری مانند زنبور پارازیتوئید (زنبور براکون و زنبور تریکوگراما) است که با رها ساختن آن‌ها در باغات انار، می‌توان جمعیت آفت کرم گلوگاه انار، را کاهش داد. این زنبورها از لاروهای این آفت استفاده کرده و باعث کم شدن جمعیت این لاروها و در نتیجه کم شدن آفات و صدمات ناشی از آن می‌گردند.

زنبورهای تریکوگراما یا پارازیتوئید، از لاروها تغذیه کرده و آن‌ها را نابود می کنند. البته باید اصول لازم را در انجام این روش در نظر گرفت و از کلیه توصیه‌های مکمل هم در این زمینه استفاده کرد تا نتیجه مورد نظر حاصل شود.

زنبورهای پارازیتوئید براکون 

نکته بسیار مهم در این روش این است که استفاده از سموم شیمیایی به دلیل مرگ این حشرات مجاز نیست و رهاسازی این زنبورها باید به صورت منظم و دوره ای انجام شود و میزان مشخصی از زنبورها در هر سطح رها شود. مثلا زمان شروع رهاسازی زنبور براکن در باغات انار برای مبارزه با کرم گلوگاه انار، اوایل خرداد است. رهاسازی باید ماهی یکبار انجام شده و در هر مرحله 4000زنبور در هر هکتار رها شود. برای دستیابی به نتیجه رهاسازی باید 5 مرحله انجام شود.

زدودن پرچم های انار

یکی ‌دیگر از روش‌های مرسوم و معمول برای جلوگیری از تشکیل کرم گلوگاه انار، زدودن و جمع کردن پرچم‌ های خشک شده انار در انتهای خرداد ماه است که معمولاً با استفاده از یک دستگاه ساده به نام "پرچم زدای انار" صورت می‌گیرد. این کار حدود 5 یا 6 هفته پس از ظاهر شدن گل‌ ها انجام می‌گیرد و با حرکت چرخشی این دستگاه کوچک در داخل گردن یا گلوی انارهای کوچک، باعث حذف پرچم‌ها (بهترین محل برای تخم‌گذاری پروانه ماده) می‌شود.

پُر کردن گلو یا تاج میوه

برای جلوگیری از تخم‌گذاری پروانه‌ها و بوجود آمدن کرم انار، در مناطق گرم و خشک می‌توان گلوی انار را با موادی مانند صمغ، گچ یا گل یا هر چیز مشابه‌ای پر کرد. البته این روش به نسبت سایر روشها بسیار زمانبر است.

مدیریت زراعی باغات انار

• استفاده از ارقام مناسب و مقاوم؛ ارقام دارای پوست ضخیم در مقابل این آفت مقاومترند.
• آبیاری مناسب و به موقع؛ انجام آبیاری مناسب و به موقع مانع ترک میوۀ انار شده و از ایجاد فضا و گودال مناسب برای تخم ‌گذاری کرم انار، جلوگیری می‌شود.
• حذف بقایای گیاهی و علفهای هرز پای درختان؛ این بقایا می تواند محل مناسبی برای زمستانگذرانی آفت باشد.
• حذف شاخه های خشکیده، حذف میوه هآی آلوده و میوه های باقی مانده روی درخت و نهایتا مهمتر از همه آتش زدن آنها به منظور حذف بقایای آفت (لارو، حشره).
• مدیریت کودی (مصرف متناسب کودهای حاوی کلسیم، پتاسیم و سیلیسیوم) و مدیریت آبی برای جلوگیری از ترک خوردن انار و در نتیجه ایجاد محیط مناسب جهت تخم گذاری پروانه.
• کشت یونجه و شبدر پای درختان با دو هدف افزایش میزان رطوبت و پیشگیری از ترکیدگی انار و دوم جذب حشرات مفید از جمله زنبورهای پارازیتوئید.
• خودداری کاشت درختان میزبان در کنار یکدیگر به منظور جلوگیری از توسعه آفت.
• انجام شخم باغ و زیر درختان در پاییز و زمستان برای حذف آفات زمستان گذران.
• انجام یخ آب زمستانه به ویژه در مناطق گرم و خشک.
• پاشیدن مخلوط سم دیازینون و سبوس (نسبت 1 به 10) روی خاک در ابتدای بهار دو بار به فاصله 10 روز.