تغذیه و کوددهی در گوجه فرنگی

از نظر تغذیه ای گوجه فرنگی به اکثر عناصر غذایی نیاز دارد و در این بین نقش پتاسیم، کلسیم و بور در کیفیت میوه و افزایش عملکرد شاخص تر می باشد. در شرایط کشت هیدروپونیک از غلظت های مشخص عناصر غذایی مطابق با نیاز گیاه استفاده می شود. اما در شرایط کشت خاکی معمولا کمبود عناصر غذایی در خاک های اسیدی و قلیایی به دلیل عدم تحرک مواد غذایی در پ-هاش های بالا و پایین خاک اتفاق می افتد.
میزان عناصر غذایی جذب شده توسط گیاه (uptake) به عنوان یکی از مهمترین پارامترها در توصیه کودی در نظر گرفته می شود. جدول زیر مقدار عناصر غذایی موجود در یک متریک تُن میوه و یا بعبارت دیگر میزان عناصر غذایی که توسط یک تُن میوه از زمین برداشت شده است(removal) را نشان می دهد. ریزمغذی های کلیدی در این جدول دو عنصر روی و بور می باشند که در رنگ پذیری میوه مؤثر هستند. همچنین در بین عناصر پرمصرف میزان جذب کلسیم و پتاسیم قابل توجه بوده و در بحث توصیه کودی بهتر است لحاظ گردد. لازم به ذکر است که این مقادیر در رقم ها و در شرایط کشت مختلف، متفاوت است.
برخی از خاک ها بطور ذاتی و به دلیل ترکیب شان از نظر عناصر غذایی فقیر می باشند. همچنین استفاده بیش از حد و یا نامتعادل کود ممکن است باعث کاهش دسترسی برخی از عناصر موجود گردد. دمای پایین، فشردگی خاک یا رطوبت بالای خاک نیز می تواند بر قابلیت دسترسی عناصر غذایی مؤثر باشد. برای جلوگیری از بروز علایم کمبود و کاهش عملکرد بهتر است از برنامه کودی متعادل استفاده شود. آنالیز عناصر غذایی خاک و برگ اطلاعات ارزشمندی در خصوص کمبود عناصر غذایی در اختیار قرار می دهد. تغییر پ-هاش خاک و استفاده از محلولپاشی عناصر غذایی نیز برای اصلاح برخی کمبودهای مواد غذایی مناسب است.

آنالیز برگ گوجه فرنگی

زمان نمونه برداری: زمان بلوغ اولین میوه ها
اندام نمونه برداری: برگ های تازه بالغ شده (برگ و دُمبرگ) از شاخه ی مرکب، تقریبا ارتفاع 20 سانتیمتری از نوک برگ
مقدار برگ: 20 برگ بصورت تصادفی در سطح کشت
نکته: در صورتیکه علایم کمبود ظاهر شد سریعا نمونه برداری برگ جهت تشخیص کمبود انجام شود و چنانچه از نظر زمانی خارج از فصل نمونه برداری است یک نمونه از برگ گیاهان سالم هم جهت رفرنس تهیه گردد. در فاصله 7-10 روز قبل از نمونه برداری محلولپاشی انجام نشده باشد.

اختلالات تغذیه ای: ازت

 کمبود ازت معمولا بصورت رنگ پریدگی برگ های قدیمی و گاها بصورت قرمز شدن رگبرگ ها و دُمبرگ مشاهده می شود.
 برگ های جوانتر سبز کمرنگ بوده و از نظر اندازه کوچکتر هستند.
 بوته کوچکتر از اندازه طبیعی بوده و در کمبود شدید برگ¬های قدیمی حالت پژمرده می یابند.
نکته: برای رفع کمبود فوراً و در طی چند روز کودهای نیتروژنه مصرف شود.

فسفر

کمبود فسفر
 لکه های نکروزه بر روی برگ بارزترین علامت کمبود فسفر می¬باشند.
 برگ های قدیمی حالت پژمرده پیدا کرده و رنگ ارغوانی در ساقه، دُمبرگ و پشت برگ قابل مشاهده است.
نکته: مصرف کودهای فسفر بالا به ویژه قبل از رسیدن گیاه به مرحله گلدهی.

پتاسیم

کمبود پتاسیم
 کلروز برگ های قدیمی که از نوک شروع شده و به حاشیه برگ ها پیشروی می کند.
 در کمبود شدید فضای بین رگبرگی کاملا نکروزه شده و برگ ها تمایل به پیچیدگی دارند.
 کمبود پتاسیم در میوه موجب اختلال در رنگ پذیری میوه می گردد.

کلسیم

کمبود کلسیم
 کمبود کلسیم موجب نکروزه شدن منطقه پایه برگ می شود.
 پوسیدگی انتهایی میوه شاخص ترین علامت کمبود کلسیم در میوه است که در آن در ابتدا ناحیه گلگاه فرورفته شده، سیاه می شود و محل مناسبی برای تجمع سایر پاتوژن ها فراهم می نماید.
نکته: حرکت کُند کلسیم درون خاک و گیاه، اصلی ترین دلیل کمبود آن است. در اکثر موارد کمبود کلسیم تحت تأثیر شرایط محیطی بوده و به دلیل کمبود آن در خاک نمی باشد. محلولپاشی کلسیم در زمان سردی هوا، شرایط بالای رطوبت و کمبود تعرق؛ راه مناسبی جهت کنترل این کمبود بویژه در میوه می باشد.

منیزیم

کمبود منیزیم
 کلروز بین رگبرگی در برگ های قدیمی مشاهده می شود و با پیشرفت کمبود مناطق کلروز شده نکروز می گردند.
 با ادامه و تشدید کمبود، علایمی شبیه علایم کمبود پتاسیم ایجاد می کند.

گوگرد

کمبود گوگرد
 کمبود گوگرد بصورت زردشدن یکنواخت بخش بالایی بوته قابل مشاهده است. علایم بسیار شبیه علایم کمبود نیتروژن است با این تفاوت که در برگ های جوان قابل مشاهده است.
 در برخی موارد رگبرگ ها در پشت برگ و قسمت دُمبرگ قرمز می شود.
 در کمبود شدید لکه های سوخته قهوه ای در امتداد دُمبرگ ظاهر می شود و برگ ها عمدتا شکننده می باشند.

منگنز

کمبود منگنز
 برگ های جوان کلروز بین رگبرگی نشان می دهند که در مراحل ابتدایی، مشابه کمبود آهن خواهد بود.
 با افزایش تنش ناشی از کمبود منگنز برگ ها به رنگ خاکستری متالیک در آمده و لکه های تیره و برنزه در امتداد رگبرگ ها ایجاد می شود.
 ممکن است در سطح رویی برگ نیز سطح نازک و درخشنده نیز مشاهده شود.

مولیبدن

کمبود مولیبدن
 اولین علایم کمبود مولیبدن، کلروز کلی گیاه، مشابه کمبود نیتروژن و در برگ های قدیمی است، با این تفاوت که در اینجا از قرمزی پشت برگ ها خبری نیست.
نکته: مولیبدن در احیای نیترات دخالت دارد، لذا علایم اولیه کمبود مولیبدن مشابه کمبود ازت است. این کمبود ندرتا در گوجه فرنگی اتفاق می افتد. نیاز گیاه به مولیبدن بسیار کم بوده و افزایش غلظت مولیبدن بیش از نیاز گیاه می تواند موجب مسمومیت گیاه شود و برگ ها به رنگ نارنجی درخشان درآیند.

روی

کمبود روی
 در مراحل ابتدایی کمبود روی، برگ های جوان زرد می شوند و فرورفتگی های بین رگبرگی در سطح رویین برگ های بالغ ایجاد می گردد.
 با ادامه کمبود، نکروز شدید بین رگبرگی مشاهده می شود در حالیکه رگبرگ اصلی همچنان سبز باقی می ماند.

بور

کمبود بور
 برگ های دچار کمبود بور، کلروز عمومی را نشان می دهند.
 کلروز خفیف بین رگبرگی در برگ های قدیمی تر و به دنبال آن بروز رنگ زرد تا نارنجی در برگ های میانی و قدیمی از علایم کمبود بور است.
 برگ ها و ساقه کرکی و ترد شده، میوه ها ترک برداشته، بدشکل و متورم می شوند.
 ممکن است میوه نیز تحت تأثیر این کمبود دچار عارضه چوب پنبه ای شدن موضعی گردد.
نکته: اگرچه بور یکی از عناصر غذایی ضروری برای گیاه است اما به سرعت می تواند موجب بروز سمیت برای گیاه نیز گردد. بور به سختی در آوند آبکش حرکت می کند، بنابراین علایم آن ابتدا در برگ های جوان تر گیاه در مرحله تکثیر آن اتفاق می افتد.

مس

کمبود مس
 برگ های مبتلا به کمبود مس پیچ خورده و دُمبرگ به سمت پایین خم می شود.
 گاها کمبود مس منجر به زردی کلی و کاهش دائمی تورژسانس در برگ های جوان می گردد.
 برگ های تازه بالغ شده بصورت شبکه ای درآمده، رگبرگ ها سبز و لکه های سفید مایل به خاکستری دیده می شود.
 برخی برگ ها لکه های آفتاب سوختگی را نشان می دهند و برگ تمایل دارد به سمت پایین خم شود.

آهن

کمبود آهن
 اصلی ترین علامت کمبود آهن کلروز بین رگبرگی در برگ های جوان است که از پایه برگ آغاز شده و در ادامه کل برگ را در برگرفته و نهایتا منجر به سفیدشدن برگ می گردد.
نکته: تا زمانیکه برگ ها کاملا سفید نشده اند می توان با مصرف آهن این علایم را رفع نمود. در زمان مصرف آهن ابتدا رگبرگ ها سبز می شوند که این حاکی از نقش آهن در رنگ سبز آنها می باشد. کمبود آهن در خاک های آهکی و شرایط بی هوازی تشدید شده و غلظت بالای فلزات سنگین نیز موجب بروز کمبود آهن می شوند.

اختلالات فیزیولوژیک در گوجه فرنگی: عارضه آفتاب سوختگی

علائم
 آفتاب سوختگی ابتدا روی گوجه فرنگی های کال دیده می شود.
 نواحی سفید یا برنزه روشن روی میوه هایی که در معرض آفتاب قرار دارند، مشاهده می شود.
 نواحی تغییر رنگ یافته چین خورده و فرورفته اند و اغلب با یک هاله زرد رنگ احاطه شده اند.
 عارضه آفتاب سوختگی در بوته هایی که برگ های پایینی آن ها در اثر Septoria یا Early Blight از بین رفته و میوه ها در معرض نور شدید خورشید قرار گرفته اند، دیده می شود. بخش¬های آسیب دیده میوه ممکن است توسط پاتوژن های ثانویه مورد حمله قرار گیرند.
کنترل
 هرس برگ و بالا کشیدن بوته به نحوی صورت گیرد که میوه ها در معرض مستقیم آفتاب قرار نگیرد.
 بهترین روش برای پیشگیری از آفتاب سوختگی محافظت از برگ ها و مبارزه با بیماری های برگی با استفاده از قارچکش ها می باشد.
 از واریته های دارای پوشش برگی مناسب استفاده گردد.
 از باردهی بیش از حد بوته ها اجتناب شود.
 نزدیک هم کاشتن بوته ها و همپوشانی برگ ها تا حدود زیادی از بروز این پدیده جلوگیری می کند

عارضه ترک خوردگی گوجه فرنگی

در گیاه گوجه فرنگی دو نوع ترک رشدی دیده می شود: متحدالمرکز و شعاعی. این عارضه هنگام رسیدن میوه ظاهر می شود.
علائم
 ترک های رشدی متحدالمرکز: ترک های دایره ای شکل در انتهای میوه ایجاد می شوند.
 ترک های شعاعی: ترک ها از مرکز به طرف خارج گسترش می یابند.
دلایل
 نوسانات زیاد دما و رطوبت.
 بارش باران های شدید پس از آب و هوای خشک.
 آبیاری‌های مکرر و یا آبیاری زیاد بعد از یک دوره خشکی خاک.
 بالا بودن غلظت نیتروژن و کم بودن غلظت پتاسیم در میوه.
کنترل
 استفاده از ارقام متحمل.
 اجرای برنامه تغذیه‌ای مناسب، مصرف کودهای حاوی کلسیم و سیلیسیوم.
 مدیریت مناسب آبیاری.
 هرس مناسب گیاهان و پیشگیری از ریزش برگ بر اثر بیماری‌ها.

عارضه صورت گربه ای در گوجه فرنگی

علائم
 به صورت نواحی فرو رفته و دندانه دار در قسمت گلگاه میوه است.
 گاهی خود میوه نیز بدشکل شده و به صورت قلوه ای شکل یا اشکال دیگر در می آید.
دلایل
 دمای پایین ( کمتر از ۱2 – ۱0 درجه سانتیگراد) و هوای ابری در زمان گل دهی یا تشکیل میوه.
 گرمای بیش از حد.
 آسیب های ناشی از برخی علف کش ها مانند تو فور دی.
 تغییرات ناگهانی رطوبت خاک.
 هرس نامناسب بوته های گوجه فرنگی.
 نیتروژن زیاد.
کنترل
 تنظیم دمای گلخانه به‌خصوص در دوره‌ی گرده‌افشانی.
 اجرای یک برنامه‌ی اصولی برای کوددهی، استفاده از ترکیبات ضد تنش به صورت محلولپاشی با استفاده از آب با کیفیت.
 هرس مناسب بوته‌ها.
 خودداری از به کار بردن علف‌کش‌ها در دوره رشد محصول.

عارضه زخم های زیپ مانند

علایم
 زخم های باریکی در روی پوست گوجه فرنگی به وجود می آید که می تواند از نوک تا انتهای میوه توسعه یابد.
 در امتداد زخم های طولی، زخم های عرضی کوچکی به وجود می¬آیند.
 همراه این زخم های زیپ مانند، ممکن است سوراخ هایی نیز در میوه گوجه فرنگی ایجاد شود.
دلایل
 عدم تبدیل کامل گل به میوه و چسبیدن بساک به میوه.
کنترل
 تنها راه پیشگیری این عارضه، استفاده از ارقامی است که نسبت به این پدیده مقاومت دارند.

عارضه پفکی شدن

علایم
 میوه هایی که دچار این عارضه می شوند، تا حدودی پُف کرده و زاویه دارند.
 حفره های داخل میوه، فاقد ماده ژلاتینی به میزان طبیعی اند و میوه بافت متراکمی ندارد.
دلایل
 این عارضه معمولاً در اثر تلقیح ضعیف ناشی، از پایین بودن دمای هوا ایجاد می شود.
 گرده افشانی ناقص، کوددهی ضعیف (کمبود پتاسیم و مصرف بیش از حد ازت) و درجه حرارت های خیلی بالا و خیلی پایین در زمان تشکیل میوه نیز می توانند از علل ایجاد این عارضه باشند.
کنترل
 تنظیم دمای گلخانه.
 اجرای یک برنامه‌ی اصولی برای کوددهی.

عارضه رسیدن لکه دار

علایم
 بخشی از میوه به علت عدم تلقیح مناسب به خوبی نمی رسد.
 علائم به شکل لکه های زرد رنگ یا سفیدی است که بافت زیر آن سخت باقی می ماند.
 نواحی آسیب دیده معمولا در بخش بالائی میوه ( Stem End ) هستند.
نکته: این عارضه ممکن است با علائم ناشی از ویروس موزائیک توتون اشتباه شود. این بیماری ممکن است مربوط به خصوصیات برخی از واریته های گوجه فرنگی باشد و در واریته های قدیمی شایع تر است.
دلایل
 علت این عارضه به طور دقیق مشخص نیست، ولی آب و هوای سرد باعث شیوع این عارضه می شود.
 کمبود آب یا مقدار زیاد از حد آن نیز باعث تشدید آن می گردد.
 کمبود پتاسیم و بور، گیاه را به این عارضه حساس می کند.
 نیتروژن بیش از حد، نوسانات دمایی و رطوبت بالای خاک و هوا و فشردگی خاک نیز می توانند در ایجاد این عارضه نقش داشته باشند.

عارضه پیچیدگی برگ

علایم
 پیچ خوردن برگ های پایینی به سمت بالا وضخیم و چرمی شدن آن ها.
دلایل
 آب و هوای سرد و بارانی.
کنترل
پیچیدگی برگ در گوجه فرنگی معمولا یک پدیده طبیعی و برگشت پذیر بوده، بنابراین اثری روی رشد گیاه و میزان محصول نمی گذارد و نیازی به کنترل آن نیست.

آفات و بیماری های مهم در گوجه فرنگی

عارضه زردی برگ و کاسبرگ گوجه فرنگی

دلایل زیادی برای بروز این عارضه بیان شده شامل:
1. آسیب ریشه به دلیل عواملی چون شوری، خشکی، غرقابی و ... و به دنبال آن کاهش سنتز هورمون های درونزای گیاه
2. دماهای بالای محیط کشت و افزایش متابولیسم گیاه
3. استفاده زیاد از مواد هورمونی القای رنگ برای گوجه فرنگی
4. افزایش جمعیت کنه ها
5. برداشت دیرهنگام در برخی ارقام
6. تغذیه نامتعادل عناصر ریزمغذی و برهم خوردن تعادل هورمونی در گیاه
برای رفع این عارضه مدیریت دقیق شرایط محیطی، تغذیه و کوددهی و مبارزه با آفات، استفاده از ارقام مقاوم و مصرف درست ترکیبات هورمونی ضروری است.