مقدمه
فروت ست فرآیندی است که در آن گل ها به میوه تبدیل می شوند و پتانسیل اندازه میوه در این مرحله تعیین می شود.
بعد از رها شدن دانه گرده از بساک و ورود آن بر روی کلاله، لوله ای تشکیل می شود که به سمت تخمک حرکت کرده و تخمهای داخل تخمدان را بارور می کند و در ادامه تخمک بارور شده رشد کرده و به میوه تبدیل می شود. البته همیشه تمامی گلها به میوه تبدیل نمی شوند و حتی در شرایط بهینه بخشی از آن ها به میوه تبدیل نشده و می ریزند، اما ریزش غیرعادی میوه به طوریکه عملکرد اقتصادی محصول را تحت تأثیر قرار دهد موجب نگرانی باغدار شده و نیاز به بررسی و رفع مشکل دارد.
عوامل مؤثر بر تشکیل میوه
همانطور که گفته شد گلدهی و تشکیل میوه (فروت ست) فرآیندهای فیزیولوژیک یچیده ای هستند و عوامل متعددی بر میزان تشکیل میوه مؤثر است از جمله رقم گیاه، آب و هوا در زمان شکوفه دهی، وضعیت تغذیه درخت، وضعیت کربهیدراتهای گیاه در مرحله شکوفه دهی و ... که در ادامه به بررسی نقش هریک خواهیم پرداخت.
واریته: به طور کلی واریته ها از نظر درصد تشکیل میوه، میزان تحمل شرایط تنش محیطی مؤثر بر درصد تشکیل میوه متفاوت هستند.
آب و هوا: هوای مرطوب، بارانی و ابری با ایجاد تداخل در تشکیل لوله گرده و انتقال آن به تخمک درصد تشکیل میوه را کاهش می دهند، در حالیکه هوای صاف و گرم باعث بهبود درصد تشکیل میوه می شود. دماهای بالا و پایین (کمتر از 15/5 و بیشتر از 37/5 درجه سانتیگراد) بر رشد و جوانه زنی لوله گرده و در نتیجه بر تشکیل میوه اثر منفی دارند. بهترین دما برای این مرحله رشد بسته به نوع گیاه متفاوت است اما معمولا بین 32-26/5 درجه سانتیگراد است.
وضعیت کربوهیدراتها: شکوفه دهی و میوه دهی از اولین مراحل فصل رشد درختان هستند و تداخل در عرضه کربن و تخصیص آن به گل و میوه می تواند منجر به کاهش تشکیل میوه شود. بنابراین حضور برگ و در نتیجه انجام فتوسنتز برای فروت ست ضروری است و هر عاملی که منجر به آسیب یا ازبین رفتن برگ شود بر روی فروت ست اثر منفی خواهد داشت.
هرس: هرس کم یا نامناسب می تواند موجب کاهش میوه شود. از سوی دیگر قدرت بسیار کم ریشه به دلیل هرس ریشه، آسیب های مکانیکی یا عوامل بیماریزا با کاهش انتقال مواد قندی ضروری برای رشد به گل و میوه می تواند منجر به کاهش فروت ست گردد.
وضعیت تغذیه درخت: تعادل نامناسب عناصر غذایی در زمان تشکیل لوله گرده و در نتیجه مرحله فروت ست باعث می شود تا جریان کربوهیدراتها به گل و میوه کاهش یابد. زیادبود و یا کمبود مواد غذایی می تواند منجر به کاهش مستقیم یا غیر مستقیم تشکیل میوه گردد. مثلا کمبود نیتروژن (ازت) می تواند موجب کاهش فروت ست شود و از طرفی زیادبود این عنصر نیز می تواند فروت ست را کاهش دهد. تأمین کافی و متعادل از تمام مواد غذایی معدنی برای میوه دهی بهینه الزامی است. با این حال حضور برخی عناصر غذایی از جمله ازت، فسفر، روی، بور و مولیبدن مستقیما بر روی فروت ست و اندازه نهایی میوه تأثیرگذار هستند، زیرا این عناصر نقش های مختلفی در رشد گرده، زنده ماندن گرده، جوانه زنی گرده و رشد لوله گرده دارند.
نقش عناصر غذایی در فروت ست
نیتروژن(ازت): وجود کافی نیتروژن در مرحله فروت ست موجب توسعه سریع و مناسب سطح برگ، فتوسنتز و در نتیجه تولید کافی کربوهیدرات شده و برای تضمین فرآیند تبدیل گل به میوه ضروری است.
فسفر: با توجه به نقش فسفر در چرخه انتقال انرژی در گیاه، وجود مقدار کافی از عنصر فسفر برای فتوسنتز و تشکیل گل مورد نیاز است.
روی: عنصر روی نقش مهمی در ساختمان آنزیم ها، تشکیل نقاط مریستمی، هورمون های گیاهی به ویژه اُکسین و در نتیجه رشد لوله گرده و طویل شدن بافت دارد. همچنین روی در ساخت و فعال کردن بسیاری از آنزیم های سوخت و ساز کربوهیدراتها به ویژه در برگ ایفای نقش می کند.
بور: عنصر بور یکی از عناصر شبه فلزی است که اگرچه به میزان کم مورد نیاز گیاه است اما همین مقدار کم می تواند تأثیرات قابل توجهی بر عملکرد و کیفیت محصول داشته باشد. بعد از جوانه زنی گرده، لوله گرده با رشد مریستم نوک گسترش می یابد، کمبود بور باعث انبساط یا حتی متلاشی شدن سریع لوله گرده در حال رشد می شود. تأثیر بور بر طول لوله گرده بیش از جوانه زنی آن است. مصرف بور موجب افزایش ظرفیت تولید پرچم و بقای دانه گرده می شود، از سوی دیگر بور به طور غیرمستقیم موجب افزایش قندها در شیره گل و جذابیت بیشتر آن ها برای حشرات می شوند.
پتاسیم: پتاسیم از عناصر پرمصرف گیاه است که نقش زیادی بر فتوسنتز، فعالیت انزیم ها، تشکیل کربوهیدراتها و افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش های دمایی دارد. با توجه به اینکه مرحله فروت ست در ابتدای فصل بهار با تغییرات دمایی زیاد است حضور این عنصر در ترکیب فروت ست پلنت گارد 10-6-7 موجب می شود تا مقاومت گیاه به سرمازدگی افزایش پیدا کند و خسارت سرمازدگی به صورت ریزش گل کاهش یابد.
اهمیت محلولپاشی فروت ست
نکته مهم و جالب توجه در بخش تغذیه گیاه در مرحله فروت ست اینجاست که حتی اگر میزان عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در خاک کافی باشد اما درر ابتدای فصل رشد به دلیل سردی هوا، نبود سطح برگ کافی جهت فتوسنتز، فعالیت کُند ریشه در جذب؛ انتقال موادغذایی به گل کافی نیست و در نتیجه گلها به دلیل عدم تأمین مواد غذایی کافی در مرحله ابتدایی یا نهایتا مراحل اول تشکیل میوه ریزش می کنند. به همین دلیل تأمین این مواد غذایی در این مرحله برای تضمین فروت ست، عملکرد و تشکیل میوه های درشت ضروری است.
طبق تحقیقات به عمل آمده در این خصوص محلولپاشی عناصر غذایی فروت ست طی دو مرحله یکی بعد از برداشت میوه در پاییز و دیگری در مرحله تورم جوانه ها برای تأمین سریع و کامل نیاز غذایی گل برای فروت ست ضروری است.
در درختان میوه در مرحله تورم جوانه ها (اواخر زمستان تا اوایل بهار) به دلیل پایین بودن دمای خاک، کُندی جریان شیره آوندی و نبود برگ، جذب و انتقال عناصر غذایی به جوانه زایشی به خوبی انجام نمی شود. در این مرحله محلولپاشی درختان میوه با پلنت گارد 10-6-7 نقش مهمی در افزایش ضریب تبدیل گُل به میوه و کاهش سال آوری خواهد داشت.
از سوی دیگر بعد از مرحله برداشت، گیاه بخش قابل توجهی از انرژی و عناصر خود را برای تولید از دست داده و در صورتیکه تقویت نشود جوانه های زایشی سال بعد خود را از دست داده و اصطلاحا دچار سال آوری می شود، استفاده از پلنت گارد 10-6-7 بعد از مرحله برداشت علاوه بر رفع مشکل سال آوری، به واسطه داشتن فسفر موجب افزایش تعداد گُل و بواسطه داشتن پتاسیم موجب افزایش مقاومت جوانه های گُل به سرمای زمستانه و بهاره می گردد.
